ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΑΙΡΕΣΕΙΣ Α΄, Β΄ΚΑΙ Γ΄ΑΙΩΝΑ

• Προπάτορας όλων των αιρετικών είναι ο Σίμων ο Μάγος από τη Γκέττα της Σαμάρειας (Πραξ. 8.9). Ο Πέτρος δεν δέχτηκε την πρότασή του να του μεταδώσει το Άγιο Πνεύμα με χρήματα (Σιμωνία)
• Εβιωνίτες: Ιουδαϊκή πλάνη. Αυτοί ήταν προσκολλημένοι στον Μωσαϊκό νόμο με αποτέλεσμα να καταντήσουν αιρετικοί.
• Κήρινθος:  Έζησε στο τέλος του Α΄ αιώνα στη Μικρά Ασία. Δημιουργός γι’ αυτόν ήταν ένας άγγελος. Ο Ιησούς ήταν απλός άνθρωπος στον οποίο με τη μορφή ενός περιστεριού ήρθε ο θεϊκός Χριστός. Όταν σταυρώθηκε ο θεϊκός Χριστός τον εγκατέλειψε. Είναι γνωστό ότι τον καταπολέμησε ο Ιωάννης ο Θεολόγος στην Έφεσο.
• Ελκεσαΐτες: Πρόκειται για μείξη Ιουδαϊσμού, Ελληνισμού και χριστιανισμού. Αυτοί υπάρχουν ακόμη. Μεταξύ άλλων λένε ότι ο Σωτήρας Χριστός ήταν ο πρώτος απεσταλμένος του Υψίστου Θεού και ο οποίος ενσωματώθηκε με τον Αδάμ. Ο Ιησούς γι’ αυτούς ήταν ψευδομεσίας. Τιμούσαν τον Ιωάννη τον βαπτιστή.
• Γνωστικισμός: O Γνωστικισμός προέκυψε εκ του θρησκευτικού συγκρητισμού Στην αρχή δεν ήταν χριστιανική αίρεση. Υπάρχουν διάφορα είδη γνωστικισμού:

Α) Ο ειδωλολατρικός γνωστικισμός: Αντλούσε το περιεχόμενό του από διάφορες πηγές. Πήρε στοιχεία από την ελληνική θεολογία και φιλοσοφία, κυρίως από τον Πλάτωνα, τον Πυθαγόρα, τον στωϊκισμό και τα ορφικά μυστήρια. Επίσης από συριακά μυστηριακά θρησκεύματακ.α. Όταν ήρθε σε επαφή με τον χριστιανισμό πήρε κι από κει στοιχεία και έφτασε στο τελευταίο στάδιο της ανάπτυξής του. Τότε έγινε ελκυστικός και γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη.

ΤΙ ΠΙΣΤΕΥΑΝ: Σε γνώση που δεν ήταν φιλοσοφία προερχόμενη από τις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου, αλλά αποκαλλυμένη και παραδομένη σε όσους ήταν μυημένοι σ’ αυτά. Έλεγαν πως η γνώση αυτή παραδόθηκε σ’ αυτούς μυστικώς από τους αποστόλους και φυλάγεται μεταξύ τους στις συνάξεις τους.

Η λατρεία τους μιμήθηκε αυτή της εκκλησίας και των μυστηριακών θρησκειών.

Πίστευαν ότι το πνεύμα που είναι αγαθό φυλακίστηκε μέσα στην ύλη γι’ αυτό χρειαζόταν η σωτηρία, δηλαδή η απελευθέρωση του πνεύματος από την ύλη. Η σωτηρία επιτυγχάνεται με την «αποκαλυμμένη» τους διδασκαλία που παραδίδεται με τη μορφή μυστηρίων.

ΔΕΧΟΝΤΑΝ πολυάριθμα μεσάζοντα όντα, τους αιώνες, που προήλθαν από προβολή. Η ουσία των αιώνων είναι τόσο κατώτερη, όσο περισσότερο αυτοί είναι απομακρυσμένοι από τον Θεό. Οι αιώνες ήταν πρόσωπα από την ελληνική μυθολογία, ή προσωποποιήσεις φιλοσοφικών εννοιών. Τον κόσμο τον δημιούργησε ένας κατώτερος αιώνας, ο Δημιουργός που ταυτίζεται με τον οργισμένο Θεό της Παλαιάς Διαθήκης.

Αν οι άνθρωποι επιτύχουν την προσωπική τους κάθαρση, αυτό θα το επιτύχουν με έναν ανώτερο αιώνα, τονΝου ή τον Λόγο, τον Σωτήρα Χριστό, ο οποίος αποκάλυψε στους ανθρώπους τον αληθινό Θεό και το βασίλειο του φωτός και δίδαξε πως θα νικήσουν την ύλη. Ενανθρώπησε και σταυρώθηκε φαινομενικά, είχε δηλαδή φαινομενικό σώμα. Αυτό είναι ο δοκητισμός των Γνωστικών. Για την σωτηρία ήταν απαραίτητος ο ασκητισμός, δηλαδή η εγκράτεια. Αντί για τον ασκητισμό, άλλοι εκτρέπονταν στην ανηθικότητα για να φθείρουν τη σάρκα. Φυσικά αρνούνταν την ανάσταση των σωμάτων και τη Δευτέρα Παρουσία.

Οι γνωστικοί δεν είχαν οργανωμένες κοινότητες , ήταν χωρισμένοι σε πολλές παρατάξεις εξαιτίας των διαφωνιών τους. Ονόμαζαν τον εαυτό τους ομοούσιους με τονΘεό.

Χωρίζονταν σε πνευματικούς, υλικούς και ψυχικούς:

Πνευματικοί: Ήταν οι γνωστικοί που θεωρούνταν ομοούσιοι με τον Θεό γιατί είχαν την πραγματική γνώση.

Ψυχικοί: Ήταν οι χριστιανοί που είχαν μεν πίστη, αλλά όχι γνώση. Αυτοί θα πετύχουν τη σωτηρία αλλά αυτή θα είναι δευτέρας κατηγορίας.

Υλικοί: Είναι οι κοινοί άνθρωποι που θα καταστραφούν μαζί με την ύλη.

ΟΙ ΠΙΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟΙ ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ:

Α) Σατουρνείλος: Έζησε γύρω στο 130, έδρασε στη Συρία επί αυτοκράτορος Αδριανού. Κατάγονταν από την Αντιόχεια. Ήταν μαθητής του Μενάνδρου που κι αυτός με τη σειρά του ήταν μαθητής του Σίμωνος του μάγου. Δέχονταν τον αγαθό θεό και τον σατάν που ήταν κύριος της ύλης. Ο Δημιουργός ήταν κατώτερος θεός, δημιουργός των εφτά αγγέλων, των πλανητών και θεός των Ιουδαίων. Ο Δημιουργός συγκρούστηκε με τον αγαθό θεό και μαζί με τους επτά αγγέλους των πλανητών επαναστάτησαν και απέσπασαν ένα μέρος της ύλης. Ο αγαθός θεός έβαλε στον άνθρωπο το θεϊκό σπινθήρα και ο ίδιος έστειλε τον Σωτήρα, τον Νου με φαινομενικό σώμα για να σώσει τους πνευματικούς ανθρώπους από την κυριαρχία του Δημιουργού. Οι γμωστικές ομάδες που συνδέθηκαν με τον Σατουρνείλο είναι γνωστοί ως Οφίτες. Πρώτοι οι Οφίτες ονόμασαν τον εαυτό τους ως "γνωστικοί". 

Β) Βασιλείδης: Έδρασε και αυτός περί το 130. Καταγόταν από την Συρία και έδρασε στην Αλεξάνδρεια. Έγραψε Ευαγγγέλιο σε 24 βιβλία στα οποία αντλούσε την διδασκαλία του από τον απόστολο Ματθία και τον Γλαυκία, διερμηνέα του Πέτρου. Δεχόταν θεό που βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από τον κόσμο και γι’ αυτό έλεγε ότι υπάρχει προβολή 365 αιώνων που φέρουν το όνομα "Αβραξάς". Η λέξη αυτή θεωρήθηκε μαγική. Με τη λέξη "Αβραξάς" κατασκευάζονταν πολύτιμοι λίθοι φέροντες το πρόσωπο αυτής της θεότητας. Ο Δημιουργός ήταν κατώτερος αιώνας και είναι ο γνωστός μας ουρανός. Τον αγαθό Θεό τον έκανε γνωστό σε μας ο Χριστός ο οποίος είναι ένας από τους ανώτερους αιώνες. Ο Χριστός εμφανίστηκε με φαινομενικό σώμα και στη σταύρωση πήρε τη θέση του ο Σίμων ο Κυρηναίος.Ο Χριστός τον έβλεπε από μακριά και γελούσε. Ο Βασιλείδης είχε αρκετούς μαθητές οι οποίοι χωρίστηκαν σε δύο κατευθύνσεις, τους Δυτικούς και τους Ανατολικούς. Όλοι αυτοί δημιούργησαν τεράστια προβλήματα στην Εκκλησία. 

Γ) Βαλεντίνος: Γεννήθηκε στην Αίγυπτο, σπούδασε στην Αλεξάνδρεια, έζησε στη Ρώμη και έφρασε εκεί από το 146 μέχρι το 160. Πέθανε όμως στην Κύπρο. Την γνωστική του διδασκαλία αποδίδει στον Θεοδά, μαθητή του Αποστόλου Παύλου. Με αυτόν η ελληνιστική γνώση φτάνει στο ψηλότερο σημείο της ανάπτυξής της. Δεχόταν λιγότερες σειρές αιώνων απ’ ότι ο Βασιλείδης. Μεταξύ άλλων παραλογισμών πίστευε ότι ο Χριστός και το Πνεύμα (θηλυκού γένους) ήταν ένα ζευγάρι αιώνων που δημιούργησαν τον Σωτήρα χωρίς γένος. Ο Σωτήρας πήρε ψυχή και πνεύμα, όχι όμως σώμα.

Δ) Μαρκίων: Γεννήθηκε το 85 στη Σινώπη του Πόντου, όπου ο πατέρας του ήταν επίσκοπος. Πιθανόν επειδή ο Μαρκίων εκδήλωσε αιρετικά φρονήματα, ο πατέρας του τον έδιωξε. Πέρασε από την Σμύρνη και αργότερα από την Ρώμη όπου πρόσφερε μεγάλη χρηματική δωρεά. Αλλά ο επίσκοπος Πίος διέκοψε την επικοινωνία μαζί του εξαιτίας των αιρετικών του φρονημάτων. ΠΙΣΤΕΥΕ στη διαρχία και είχε και πολλά κοινά στοιχεία με τους γνωστικούς. Δίδασκε ότι η εκκλησία επισκότισε τον ευαγγέλιο γιατί τον συνδύασε με τον Ιουδαϊσμό τον οποίο εκείνος απέρριπτε. Ο θεός της Π.Δ ήταν σκληρός και εκδικητικός. Συνεπώς ο κόσμος δεν μπορεί να είναι έργο του αγαθού Θεού, αλλά έργο του Δημιουργού δηλ. του Θεού της Π.Δ. Έτσι ο Μαρκίων απέρριψε την Παλαιά Διαθήκη, αλλά δέχτηκε ότι υπάρχει άλλος θεός τον οποίο αποκάλυψε ο Χριστός.  Ο Χριστός δεν χρωστούσε τίποτα στον Δημιουργό, είχε σώμα φαινομενικό, ήταν φάντασμα και φαινόταν ως άνθρωπος. Έλεγε επίσης ότι ο Παύλος κατανόησε καλύτερα  απ’ όλους το Ευαγγέλιο. Διατήρησε όμως από τις επιστολές του μόνο τις δέκα, αποκλείοντας τις ποιμαντικές και την προς Εβραίους. Στο ευαγγέλιό του πρόσθεσε και αυτό του Λουκά, αφού πρώτα το ξεκαθάρισε. Ίδρυσε δική του εκκλησία στην οποία διακρίνονταν οι κληρικοί από τους λαϊκούς. Την θεία ευχαριστία τους την τελούσαν με άρτο και νερό και έλεγαν ως δοκητιστές: Τούτο είναι το σχήμα του σώματός μου. Δεν χρησιμοποιούσαν οίνο γιατί κήρυττα τον ασκητισμό και την αγαμία.  Επαινούσε το μαρτύριο και οι οπαδοί του έδειξαν καρτερία στους διωγμούς. Η εεκκλησία του Μαρκίωνος διατηρήθηκε μέχρι τον Ζ΄αιώνα. Απ’ αυτούς προήλθαν οι Παυλικιανοί, οι οποίοι πήραν στοιχεία από τον Μανιχαϊσμό. Στην Δύση Μανιχαίοι και Μαρκιωνιστές συγχωνεύτηκαν.

• ΒΑΡΒΗΛΟ-ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ: Δίδασκαν για ένα παρθενικό θηλυκό πνεύμα την Βαρβηλώ η οποία διακλαδίζεται σε 4 συζυγίες αρσενικών και θηλυκών.
• Οφίτες: Λάτρευαν τον όφι ως αρχηγό της ζωής και πρώτο χορηγό της γνώσεως.
• Ναασηνοί: Λάτρευαν κι αυτοί τον όφι τον οποίο θεωρούσαν ως κύριο παράγοντα της ζωής.
• Καϊνίτες: Έπεφταν στην ακολασία και θεωρούσαν ως πνευματικούς και μάρτυρες όσους καταδικάζονται στην Π.Δ με πρώτο τον Κάϊν.
• Σηθιανοί και περάτες: Δέχονταν τον όφι ως μεσάζονταν ανάμεσα στον Πατέρα και την άμορφη ύλη.
• Αντινομιστές: Αντιτάσσονταν στον νόμο της Π.Δ
• Νικολαΐτες: Έδρασαν στη Μ. Ασία. Έλεγαν ότι ακολουθούσαν τον Νικόλαο, ένα των επτά (Πραξ. 6.5). Δίδασκαν ότι πρέπει να φθείρεται η σάρκα για να καταστραφεί η επιθυμία και αυτό πετυχαίνεται με την ακολασία.
• Κορποκράτης: Ήταν πλατωνικός. Δίδασκε ότι η σωτηρία πετυχαίνεται με την πίστη και την αγάπη και ότι όλα τα άλλα είναι ασήμαντα. Οι οπαδοί του χαρακτηρίζονται για την ακολασία τους. Είχαν εικόνες του Χριστού και τις τιμούσαν μαζί με τις εικόνες των ελλήνων φιλοσόφων με ειδωλολατρικό τρόπο.
•  
• Εγκρατίτες: Είχαν αρχηγό τους τον Τατιανό τον απολογητή και διακρίνονταν για την αυστηρή νηστεία τους. Δεν δέχονταν τον γάμο, ούτε τη χρήση κρέατος και οίνου. Γι’ αυτό τελούσαν την Θεία Ευχαριστία με νερό. Έλεγαν ότι ο Αδάμ δεν σώθηκε και πίστευαν στους αιώνες.
• Βαρδεσάνης: Ήταν σύρος. Δέχθηκε την διδασκαλία του Βαλεντίνου. Αργότερα όμως πλησίασε την εκκλησία, χωρίς βέβαια να ενσωματωθεί σ’ αυτήν. Την διδασκαλία του καταπολέμησε ο Εφραίμ ο Σύρος.

Βιβλιογραφία 

1. Ααστασίου Εκκλησιαστική Ιστορία
2. Στεφανίδου "Εκκλησιαστική Ιστορία