520 π.Χ προφήτης Ζαχαρίας
520. π.Χ Ζαχαρίας
Το όνομά του σημαίνει εκείνος που ο Ιεχωβά ενθυμείται. Ήταν υιός του Βαραχίου. Ο Κύριος αναφέρει Ζαχαρίαν τινά υιόν Βαραχίου τον οποίον οι Ιουδαίοι εφόνευσαν μεταξύ του ναού και του θυσιαστηρίου. (Ματθ. 23,35). Δεν πρόκειται όμως περί του Ζαχαρίου αυτού όπως πολλοί νόμισαν, αλλά του Ζαχαρίου ή Αζαρίου κατά τους Ο΄ υιού Ιωδαέ του αρχιερέως.
Όπως ο Αγγαίος, έτσι και ο Ζαχαρίας άρχισε να προφητεύει κατά το δεύτερο έτος του Δαρείου του Υστάσπους δηλ. τον Νοέμβριο του 520 π.Χ.
Παρακάτω θα δούμε με ερμηνευτικά σχόλια τα 14 κεφάλαια του Ζαχαρία στα οποία είναι φανερή η θεοπνευστία του αφού 500 χρόνια πριν προλέγει για την έλευση του Μεσσία τον οποίο περιγράφει ως «Ανατολή ηλίου, βασιλιά πράο, δίκαιο και αδίκως φονευθέντα, τον οποίον εξεκέντησαν». Σε άλλο σημείο γράφει: «Ιδού ο βασιλεύς σου έρχετέ σοι, δίκαιος και σώζων, πραύς και επιβεβηκώς επί υποζυγίου και πώλον νέον». Ποιος δεν βλέπει στις προφητείες αυτές τον Κύριο Ιησού;
Κεφάλαιο πρώτο
Όπως είδαμε στον πρόλογο, ο Ζαχαρίας κλήθηκε στο προφητικό αξίωμα επί Δαρείου του Υστάσπους το 520 π.Χ, δηλαδή έξι μήνες μετά την επιστροφή των ισραηλιτών από την Βαβυλώνια αιχμαλωσία.
Ο Ζαχαρίας είχε ως έργο του την αφύπνιση των συμπατριωτών του ώστε μη τυχόν διά της αμέλειας πάθουν κι αυτοί τα ίδια όπως και στο παρελθόν οι πατέρες τους. Παρά το γεγονός ότι πρόσφατα οι ιουδαίοι είχαν περάσει από ιδιαίτερες ταπεινωτικές καταστάσεις είχαν ανάγκη μετανοίας. Έτσι ο προφήτης φωνάζει: «Λάβετε μαθήματα από τα παθήματα των προγόνων σας… όλοι παρήλθαν και οι πατέρες σας και οι προφήτες. Ο λόγος μου όμως δεν παρήλθε εξεπληρώθη» λέει ο Θεός διά του προφήτου.
Και ο Ζαχαρίας συνεχίζει να προφητεύει: Η Ιερουσαλήμ θα αναγεννηθεί από την τέφρα της. Η δύναμη των εθνών θα καταστραφεί. Το Ισραήλ και πάλι θα αποκατασταθεί. Ο ναός της Ιερουσαλήμ και πάλι θα ανοικοδομηθεί.
Τότε άγγελος Κυρίου εμφανίστηκε στον προφήτη με την μορφή καβαλάρη που ιππεύει έναν κοκκινωπό άλογο. Αυτός συνοδεύονταν και από άλλους καβαλάρηδες. Οι ίπποι αυτοί συμβόλιζαν το θείο βλέμμα επί της γης. Ο άγγελος τότε άρχισε να γνωστοποιεί στον προφήτη τι θα συμβεί σε ολόκληρο τον κόσμο:
Ο Θεός υπόσχεται παρηγοριά και έλεος στην αγαπημένη του πόλη Ιερουσαλήμ. Ναι μεν οι εθνικοί έπαιξαν τον ρόλο της θείας ράβδου κατά των ισραηλιτών, καταχράστηκαν όμως την εξουσία που τους δόθηκε και φάνηκαν σκληρότεροι απ’ ότι έπρεπε. Ο Κύριος τους απέστειλε για τιμωρήσουν παιδαγωγικά τον Ισραήλ, εκείνοι όμως επιδίωξαν την ολοκληρωτική καταστροφή του εκλεκτού λαού.
Τελικά όμως η Ιερουσαλήμ όχι μόνο θα ανακτήσει την παλαιά της δόξα αλλά θα διευρύνει το μέγεθός της. Θα μεγαλώσει. Οι Ιουδαίοι θα τύχουν τέτοιας ευλογίας που θα «πνιγούν» από το πλήθος των αγαθών.
Κεφάλαιο δεύτερο
Ο προφήτης από το προηγούμενο όραμα εμφανίζεται τώρα προβληματισμένος. Έξαφνα όμως και δεύτερο όραμα του παρουσιάστηκε: Είδε τέσσερα κέρατα, σύμβολα της υπεροπτικής δυνάμεως των εχθρών του Ισραήλ. Τα κέρατα αυτά έρχονταν από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Προφανώς επρόκειτο για τα βασίλεια των χαλδαίων και των βαβυλωνίων τα οποία κατέστρεψαν τα βασίλεια του Ισραήλ και του Ιούδα. Όμως τέσσερεις σιδηρουργοί (τέκτονες) έσπασαν τα κέρατα αυτά. Μάλλον επρόκειτο για τους τέσσερεις αυτοκράτορες, τον Ναβουδονόσορ, τον Κύρο, τον Καμβύση και τον Αλέξανδρο. Αυτοί, ο ένας με τον άλλον αποδυναμώθηκαν και το Ισραήλ βγήκε απ’ αυτήν την αντιπαλότητα ευνοημένο.
Τρίτο όραμα: Άλλος άγγελος εμφανίστηκε ο οποίος συνάντησε τον πρώτο και του είπε ότι η Ιερουσαλήμ θα διευρυνθεί. Πράγματι η Ιερουσαλήμ αυξήθηκε πολεοδομικά, αλλά κυρίως πνευματικά. Αφού με την έλευση του Χριστού κατέστη σε πνευματικό κέντρο όλου του κόσμου. Ο Θεός υπόσχεται να υπερασπίζεται την πόλη Του γενόμενος ωσάν πύρινο τείχος. Η Θεία αυτή προστασία της Ιερουσαλήμ διήρκησε μέχρι το 70 μ.Χ όταν και καταστράφηκε από τον Τίτο. Αντικαταστάθηκε όμως από την μυστική Ιερουσαλήμ, δηλαδή την Εκκλησία του Χριστού:
«Τέρπου λοιπόν και ευφραίνου, κόρη μου Σιών, διότι εγώ έρχομαι και θα κατασκηνώσω εν μέσω σου, λέγει ο Κύριος». Τότε έθνη πολλά θα πιστέψουν στον Κύριο και θα γίνουν λαός Του! Μέχρι τότε μόνον οι Ιουδαίοι ήταν λαός του Θεού. Ο προφήτης όμως διαβλέπει την χρυσή Μεσσιανική εποχή και την παρουσιάζει. Και συνεχίζει παρακάτω:
«Πάντες λοιπόν οι άνθρωποι ας σταθούν μετ’ ευλαβείας ενώπιον του Κυρίου διότι ηγέρθη εκ του θρόνου Του και κατέβη εκ των ιερών νεφέλων του ουρανού προς ημάς». Ποιος μπορεί να μη βλέπει εδώ την ενσάρκωση του Κυρίου Ιησού;
Κεφάλαιο τρίτο
Δικαστήριο ουράνιο στήνεται το οποίο ο προφήτης παρακολουθεί. Δικαστής είναι ο άγγελος Κυρίου, κατήγορος ο σατανάς και κατηγορούμενος ο ιερέας Ιησούς. Ο διάβολος κατηγορεί τον Ιησού και διά μέσου αυτού όλο το ιουδαϊκό ιερατείο.
Ο άγγελος υπερασπίζεται τον Ιησού, λέει πως ο Θεός δεν θέλει να ακούσει καμιά κατηγορία εναντίον αυτού. Γιατί; Διότι δεν είχε περάσει πολύς καιρός από τότε που το Ισραήλ είχε περάσει μια έντονη εθνική δοκιμασία. Αυτή ήταν αρκετή. Μόλις λίγο πριν είχε ξεκινήσει η περίοδος της Χάριτος.
Όμως ο Ιησούς φορά ρυπαρά ενδύματα τα οποία συμβολίζουν τις αμαρτίες του λαού του. Οι κατηγορίες του διαβόλου δεν ήταν αβάσιμες. Κάτι έπρεπε να γίνει: Ο άγγελος διατάσσει να ενδύσουν τον Ιησού με λαμπρά αρχιερατικά άμφια. Στην συνέχεια ο Κύριος υπόσχεται στον αρχιερέα του:
-Εάν διάγει ο Ιησούς ζωή αγία θα τύχει ιδιαίτερης προστασίας, θα χαρεί την ιεροσύνη του μέχρι να έρθει η ώρα του θανάτου του.
-Δεύτερη υπόσχεση του Θεού: «Ιδού εγώ θα παρουσιάσω εν καιρώ τον Δούλο μου Μεσσίαν όμοιον με ανατολή ηλίου διά την μέλλουσαν αποκατάστασιν του Ισραήλ». Ο Μεσσίας θα εξαφανίσει την αμαρτία του Ισραήλ και το έλεός Του θα επεκταθεί σε όλα τα έθνη αφού αυτά θα ενσωματωθούν στον Ισραήλ και θα αποτελέσουν αργότερα τον νέο λαό του Θεού. (την Εκκλησία του Χριστού).
Κεφάλαιο τέταρτο
Ο προφήτης ήταν ήδη εν εκστάσει όταν ο άγγελος τον ανήγειρε για να του δείξει νέο όραμα: Αυτή τη φορά του έδειξε μια χρυσή λυχνία η οποία βρίσκονταν μεταξύ δύο ελαιόδεντρων. Η λυχνία αυτή αυτοτροφοδοτούνταν από λάδι εκ δεξιών και αριστερών από δύο κατάκαρπα κλαδιά των ελαιόδεντρων. Το λάδι αυτό δεν είχε ανάγκη συνθλίψεως για να παραχθεί.
Ο άγγελος εξηγεί στον προφήτη ότι κατά ανάλογο τρόπο η ιουδαϊκή θεοκρατία δεν έχει ανάγκη τους ανθρώπους αλλά με θείο τρόπο διατηρείται. Τα δύο αυτά κλαδιά ελιάς που τροφοδοτούσαν την λυχνία με λάδι συμβόλιζαν τους δύο αρχηγούς του Ισραήλ. Τον Ζοροβάβελ που ήταν πολιτικός αρχηγός και τον Ιησού που ήταν θρησκευτικός. Γενικά όμως η εικόνα αυτή αντικατοπτρίζει τον Μεσσία Χριστό στου οποίου το πρόσωπο ενώθηκε το αρχιερατικό και το βασιλικό αξίωμα.
Κεφάλαιο πέμπτο
Νέο όραμα το οποίο ο προφήτης Ζαχαρίας είδε: Δρεπάνι αιωρούμενο μήκους δέκα μέτρων και πλάτους πέντε μέτρων τιμωρεί τους αμαρτωλούς, ιδιαίτερα τιμωρεί τους κλέφτες και τους επίορκους. Έξαιφνης εμφανίζεται μία γυναίκα κλεισμένη σε ένα βάζο που προσπαθούσε να εξέλθει από κει. Η γυναίκα αυτή συμβολίζει την κακία, η οποία όμως απωθήθηκε από έναν άγγελο. Δύο άλλες γυναίκες μετέφεραν έξω από την Ιουδαία την κακία αυτή, συμβολίζοντας έτσι την αποκατάσταση του Ισραήλ, αλλά υπό μεσσιανική έννοια την εποχή του Μεσσία, κατά την οποία «ουχ αμαρτάνει τις».
Κεφάλαιο έκτο
Νέο όραμα του προφήτη: Αυτή τη φορά βλέπει τέσσερα άρματα διαφορετικού χρωματισμού το καθένα. Αυτά τα άρματα συμβολίζουν τους ανέμους των οποίων την ταχύτητα μιμούνται. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τιμωρητικές δυνάμει του Θεού εναντίον των ασεβών.
Ο προφήτης βλέπει στην συνέχεια τον βασιλέα Χριστό να στέφεται από τον Θεό παραλαμβάνοντας έτσι την Θεία αποστολή Του. Ενσωματώνει στο πρόσωπό Του το βασιλικό και το προφητικό αξίωμα.
Κεφάλαιο έβδομο
Δύο περίπου χρόνια πέρασαν από τα προηγούμενα οράματα. Ιερείς και προφήτες επισκέφτηκαν τότε τον προφήτη Ζαχαρία και τον Αγγαίο για να πάρουν την συμβουλή τους για το εξής ζήτημα: Όταν χρόνια πριν οι Βαβυλώνιοι πυρπόλησαν τον ναό της Ιερουσαλήμ, όρισαν την 10η του μηνός Ιουλίου νηστεία. Από τότε όμως παρήλθαν αρκετά χρόνια και ο ναός ανοικοδομήθηκε.
Ο Κύριος δια του προφήτου απαντά: Ο Κύριος δεν ευλογεί αυτές τις ατελείς νηστείες. Αυτού του τύπου οι νηστείες είναι εγωιστικές διότι δεν έχουν ως σκοπό να ελκύσουν το Θείο έλεος αλλά να εκφράσουν τον εθνικό πόνο… «Όχι μόνο όταν νηστεύετε δεν νηστεύετε από ευλάβεια, αλλά και όταν τρώγετε εγωιστικώς τρώτε. Είτε νηστεύετε, είτε τρώγετε για τον εαυτό σας το κάνετε», λέει ο Κύριος. Ο Θεός ζητά την εσωτερική ευλάβεια και όχι τους εξωτερικούς τύπους. «Ελεείστε τους φτωχούς, βοηθείστε τις χήρες και τα ορφανά», αυτή είναι η καλύτερη νηστεία!
Κεφάλαιο όγδοο
Ο Θεός θα κατασκηνώσει και πάλι στην αγία πόλη Ιερουσαλήμ. Θα την ευλογήσει ποικιλοτρόπως. Η κάθε μέρα πένθους θα μεταστραφεί σε χαρά και ευφροσύνη. Τα έθνη θα προστρέχουν στην Ιερουσαλήμ η οποία θα γίνει από όλους περίβλεπτη. Γιατί; Γιατί εκεί ο Μεσσίας θα δραστηριοποιηθεί, θα την κάνει πνευματικό κέντρο όλου του κόσμου. Το βασίλειό Του θα ξεκινά από την Ιερουσαλήμ και θα καταλήγει στην άκρη του κόσμου.
Κεφάλαιο ένατο
Οι παραδοσιακοί των ισραηλιτών θα τιμωρηθούν από τον Θεό. Εκείνη την εποχή όλος ο κόσμος θα είναι αναστατωμένος από βίαιους πολέμους, στο Ισραήλ όμως θα επικρατεί ειρήνη. Ο ίδιος ο Θεός θα προστατεύσει τον λαό Του.
Πράγματι! Ακόμη και ο Μέγας Αλέξανδρος ο οποίος κυρίευσε όλες τις πέριξ από το Ισραήλ περιοχές, στους Ιουδαίους φέρθηκε φιλικά όπως μας βεβαιώνει και ο Ιώσηππος.
«Χαίρε λοιπόν πάρα πολύ, κόρη μου Σιών, ύψωσε την φωνή σου, κόρη μου Ιερουσαλήμ! Ιδού ο βασιλεύς σου έρχεται εις σε δίκαιος και λυτρωτής, πράος και καθήμενος επί υποζυγίου, δηλαδή επί νέου πώλου» Τούτος ο βασιλεύς θα είναι δίκαιος, πράος, ειρηνικός ταπεινός. Ποιος δεν βλέπει στις περιγραφές του προφήτη Ζαχαρία τον Χριστό; Άλλωστε ουδείς βασίλεψε στο Ισραήλ μετά την αιχμαλωσία πλην του Μεσσία. Στο πρόσωπο Αυτού ενώνονται κατ΄απόλυτο βαθμό η δύναμις, η αγιότης και η νομιμότης!
Τόσο ταπεινός θα είναι ο Μεσσίας ώστε δεν θα ντραπεί με γαϊδουράκι να μπει στην Ιερουσαλήμ. Πόσο μακριά βρίσκεται το φρόνημά Του από την κοσμική επίδειξη. Το βασίλειό Του δεν θα επιβληθεί με πολεμικά μέσα, όπως όλα τα υπόλοιπα, αλλά με ειρηνικό τρόπο.
Τόσος θα είναι ο ζήλος των ανθρώπων για εν Θεώ ζωή κατά την εποχή του Μεσσία, ώστε αν κανείς τολμήσει να γίνει ψευδοπροφήτης των ειδώλων, όχι μόνο δεν θα εισακούγεται, αλλά οι ίδιοι οι γονείς του θα τον φονεύουν εφαρμόζοντας έτσι τον νόμο του δευτερονομίου (13,6 και 18, 19-22).
Όμως ο Χριστός θα θανατωθεί από τους Ιουδαίους. Αυτή η αμαρτία θα διασκορπίσει τους ισραηλίτες μακριά από την πατρίδα τους. «Πατάξω τον ποιμένα και διασκορπισθήσονται τα πρόβατα» (Ματθ. 26,31) Πράγματι αν δούμε την ιστορία του Ιουδαϊκού λαού μετά την εποχή του Χριστού, τότε θα διαπιστώσουμε ότι οι περισσότεροι εξ΄αυτών απωλέσθηκαν το 70 μ.Χ από κατά την άλωση της Ιερουσαλήμ από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τίτο. Ο διωγμός τους συνεχίστηκε επί Ανδριανού και άλλων, μέχρι την εποχή του Χίτλερ που χιλιάδες Εβραίοι εκτελέστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης: «Το δε τρίτον αυτών υπολειφθήσονται».
Ένα μικρό υπόλοιπο όμως ευλογήθηκε και αποτέλεσε το νέο Ισραήλ δηλαδή την Εκκλησία του Χριστού.Αυτό απαρτίζεται από τους αποστόλους του Χριστού, τους 500 «αδελφούς» του Παύλου, τους άλλους 3000 εξ’ αυτών πιστευσάντων και βραδύτερα των άλλων 5000. Αλλά και των ανά την ιστορία μυριάδων χριστιανών όπου δι’ αυτών οικοδομήθηκε και πάλι η αποκατάσταση των σχέσεως του Θεού με τον νέο Ισραήλ.
Κεφάλαιο δέκατο
Ο Θεός θα κάνει για τους Ιουδαίους ότι δεν έκαναν τα είδωλα τα οποία επί σειρά ετών προσκυνούσαν. Θα σκεπάσει τον λαό Του με την ευλογία Του, θα ενδυναμώσει τον στρατό του Ισραήλ και θα τους κάνει στην μάχη ακαταμάχητους. (βλ. επί εποχής των Μακκαβαίων). Θα κάνει την γη εύφορη και καρποφόρα. Αυτές όλες οι Θείες υποσχέσεις βρίσκουν την πλήρη ανταπόκρισή τους στα Μεσσιανικά χρόνια.
Κεφάλαιο ενδέκατο
Το καθήκον του καλού ποιμένος είναι να οδηγήσει τον λαό του στον δρόμο του Θεού. Αλλά ακόμη και ο Καλός Ποιμήν Χριστός απορρίφθηκε από τους Ιουδαίους. Ο λαός μετά την προδοσία του καλού ποιμένος καθόλου δεν μεταμελήθηκε, ουδένα έλεγχο συνειδησιακό έλεγχο αισθάνθηκε, νόμιζαν ότι τίποτα κακό δεν έπραξαν. Τόση ήταν η αναισθησία τους που ευχαριστούσαν μάλιστα τον Θεό για τον άδικο πλουτισμό τους.
Ο Ζαχαρίας ως τύπος του Χριστού αναλαμβάνει κι αυτός να παίξει τον ρόλο του καλού ποιμένος. Σύντομα όμως αντιλαμβάνεται την αχαριστία του λαού και αισθάνεται για τον λαό που ποιμαίνει ένα είδος αντιπάθειας. «Τους βαρέθηκα» λέει ο προφήτης, και αποφασίζει να τους εγκαταλείψει στην τύχη τους κι ας αυτοί χαθούν.
Φεύγοντας όμως ζητά να του δοθεί για τις υπηρεσίες που ως τότε παρείχε μια πενιχρή αμοιβή. Όμοια με αυτήν που ο Κύριος αντί 30 αργυρίων πουλήθηκε στους απίστους.
Κεφάλαιο δωδέκατο
Η Ιερουσαλήμ θα καταπατηθεί ξανά και ξανά από τους μυριάδες εχθρούς της. Όμως ο Θεός θα την υπερασπιστεί τελικά γιατί αυτή θα αποτελέσει το κέντρο της Μεσσιανικής εποχής.
Μια μερίδα ισραηλιτών (σε αντίθεση με αυτούς που περιγράφονται στο προηγούμενο κεφάλαιο) θα κλάψουν πικρά για την θανάτωση του Μεσσία: «Όψονται ει ον εξεκέντησαν». Η προφητεία αυτή εκπληρώθηκε όταν οι Ιουδαίοι επιστρέφοντας από τον Γολγοθά «έτυπταν τα στήθη αυτών» (Λουκ. 23,48).
Κεφάλαιο δέκατο τρίτο
Ο Ισραήλ θα καθαριστεί από την μιαρότητα της ειδωλολατρίας. Πράγματι κανέναν είδωλο δεν βρίσκει κανείς στην Ιουδαία από την εποχή του Μεσσία και έπειτα.
Κεφάλαιο δέκατο τέταρτο
Όλα τα έθνη θα συγκεντρωθούν γύρω από την Ιερουσαλήμ. Θα έρθει εποχή που δεν θα υπάρχει ούτε πλήρης ημέρα, αλλά ούτε και πλήρης νύχτα. Δηλαδή θα υπάρχουν μεν συμφορές και πόλεμοι και ακαταστασίες, αλλά ταυτόχρονα θα υπάρχει και η ελπίδα της σωτηρίας. Το ευαγγελικό κήρυγμα σαν ζωντανό νερό θα ποτίσει τις ψυχές όλης της οικουμένης. Ο παλιός νόμος θα καταργηθεί (βλ. 14,21). Εφεξής η Ιερουσαλήμ θα αποτελέσει το σύμβολο της στρατευομένης αλλά και της θριαμβεύουσας Εκκλησίας του Χριστού. «Εφεξής η Ιερουσαλήμ θα είναι αγία»:
«Θα συμβή δε και τούτο· όσοι από τους εθνικούς, που επήλθαν εναντίον της Ιερουσαλήμ, επιζήσουν από την καταστροφήν, θα ανεβαίνουν κάθε έτος, δια να προσκυνούν τον βασιλέα Κυριον και παντοκράτορα, και να εορτάζουν την εορτήν της Σκηνοπηγίας. Οσοι όμως από όλας τας φυλάς της γης δεν θα αναβούν, δια να προσκυνήσουν τον βασιλέα Κυριον παντοκράτορα, αυτοί θα προστεθούν εις εκείνους, που κατεστράφησαν. Εάν δε κάποια φυλή από την Αίγυπτον δεν αναβή και δεν έλθη εκεί εις την Ιερουσαλήμ, τότε εναντίον και των ανθρώπων της αυλής αυτής θα επέλθη καταστροφή, με την οποίαν θα κτυπήση ο Κυριος όλα τα έθνη, όσα δεν θα αναβούν, δια να εορτάσουν την εορτήν της Σκηνοπηγίας εις την Ιερουσαλήμ. Αυτή θα είναι η αμαρτία και η τιμωρία της αμαρτίας της Αιγύπτου και όλων των άλλων εθνών, όσα δεν θα αναβούν να εορτάσουν την εορτήν της Σκηνοπηγίας. Κατά την περίοδον εκείνην, κάθε χρυσούν η αργυρούν κόσμημα στον χαλινόν του ίππου θα είναι αφιερωμένον στον Κυριον τον παντοκράτορα και οι λέβητες θα είναι αφιερωμένοι στον ναόν του Κυρίου, όπως επίσης και αι φιάλαι, που χρησιμοποιούνται δια το θυσιαστήριον των ολοκαυτωμάτων. Αλλά και κάθε λέβης εις την πόλιν της Ιερουσαλήμ και εις την περιοχήν της Ιουδαίας, θα είναι άγιος, αφιερωμένος στον Κυριον τον παντοκράτορα. Και όλοι όσοι έρχονται, δια να προσφέρουν θυσίαν, θα παίρνουν οποιονδήποτε από τους λέβητας και θα βράσουν έντος αυτών τα κρέατα της θυσίας. Δεν θα υπάρχη πλέον ασεβής Χαναναίος στον οίκον του Κυρίου παντοκράτορος κατά την περίοδον εκείνην»
Ποιος δεν αντιλαμβάνεται ότι η περιγραφή αυτή υπερβαίνει τα όρια της ιστορικής ιουδαϊκής θεοκρατίας και ομιλεί ξεκάθαρα για την Εκκλησία του Χριστού με χρώματα ιουδαϊκά;