Ο άγιος Νικόλαος γεννήθηκε στην πόλη Πάταρα της Λυκίας κατά τέλη του 3ου αιώνα. Ήδη από βρεφική ηλικία φάνηκε ο ζήλος του στην τήρηση των θεσμίων της Εκκλησίας, αφού αρνούνταν να θηλάσει όλη την ημέρα κάθε Τετάρτη και Παρασκευή. Σε νεαρή ηλικία χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον θείο του αρχιεπίσκοπο Νικόλαο.
Μετά τον θάνατο των γονέων του διαμοίρασε όλα του τα υπάρχοντα στους φτωχούς καθιστώντας έτσι την ελεημοσύνη ως την μεγαλύτερή του αρετή. Λεσωσε έτσι από ατίμωση τρεις νεαρές κόρες, τις οποίες ο πατέρας τους που ήταν πνιγμένος στα χρέη ήθελε να εξωθήσει στην πορνεία. Τρεις φορές πρόσφερε κρυφίως αρκετά χρυσά νομίσματα, ώστε να μπορέσουν οι κόρες να νυμφευθούν. Όταν τέλος τον ανακάλυψε ο πατέρας τους, ο Νικόλαος τον έβαλε να υποσχεθεί ότι δε θα αποκάλυπτε σε κανέναν το όνομα του ευεργέτη του, απειλώντας τον με αιώνια καταδίκη αν παρέβαινε την υπόσχεσή του.
Ο θεός έδωσε στον Νικόλαο το χάρισμα των θαυμάτων. Δύο φορές γαλήνεψε την θάλασσα σταματώντας την τρικυμία κατά τη διάρκεια προσκυνηματικού ταξιδιού στα Ιεροσόλυμα. Σύντομα εξελέγη επίσκοπος της πόλεως των Μύρων.
Συμμετείχε στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας το 325, κατά τη διάρκεια της οποίας ράπισε δυνατά τον Άρειο στο πρόσωπο ενώπιον του αυτοκράτορα και γι’ αυτό φυλακίστηκε σιδηροδέσμιος. Το ίδιο βράδυ παρουσιάστηκε ο Χριστός και η Υπεραγία Θεοτόκος και του έδωσαν Ευαγγέλιο και Ωμοφόριο. Το πρωί οι δεσμοφύλακες τον βρήκαν λυμένο από τα δεσμά, να φορά το ωμοφόριο και να διαβάζει το Ευαγγέλιο. Το πληροφορήθηκε ο αυτοκράτορας, ο οποίος ζήτησε αμέσως συγνώμη και τον αποφυλάκισε.
Αφού έσωσε την πόλη των μύρων από λιμό, έσωσε από θάνατο τρεις ρωμαίους αξιωματικούς που είχαν κατηγορηθεί αδίκως για συνωμοσία, παρουσιαζόμενος σε ενύπνιο στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο. Οι τρεις αυτοί αξιωματικοί γεμάτοι ευγνωμοσύνη έγινα αργότερα μοναχοί.
Αλλεπάλληλες φορές παρενέβη θαυματουργικώς για να προστατεύσει πλοία και ταξιδιώτες που κινδύνευαν στη θάλασσα και για το λόγο αυτό τιμάται ως προστάτης των ναυτικών. Μεταξύ πολλών, έσωσε και έναν ταξιδιώτη που έπεσε στη θάλασσα, ο οποίος μόλις φώναξε: «Άγιε Νικόλαε, βοήθει μοι!», βρέθηκε ξάφνου στο σπίτι του ανάμεσα στους εμβρόντητους συγγενείς του.
Ο άγιος Νικόλαος τιμάται σε όλο τον κόσμο σε Ανατολή και Δύση. Αναρίθμητοι ναοί είναι αφιερωμένοι στην μνήμη του, αναρίθμητοι τόποι και πιστοί φέρουν το όνομά του.