Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΤΟΝ Β΄ΚΑΙ Γ΄ ΚΑΙ Δ΄ΑΙΩΝΑ
Ο ασκητισμός, οι στερήσεις, η μοναξιά, η νηστεία με φυτική τροφή ήταν κάτι που ήταν γνωστός τρόπος ζωής από παλιά. Στην Παλαιστίνη γνωστοί ήταν οι Εσσαίοι και στην Αλεξάνδρεια οι Ιουδαίοι θεραπευτές.
Γρήγορα παρουσιάστηκαν στην εκκλησία άνθρωποι που αρνήθηκαν τον κόσμο, ενώ ζούσαν μαζί με άλλους, αυτοί ήταν οι εγκρατείς και οι παρθένοι, άντρες και γυναίκες. Πολλές φορές ζούσαν και άντρες με γυναίκες μαζί, οι λεγόμενοι συνείσακτοι, αυτοί είχαν τα ίδια ιδανικά και ασκούσαν την εγκράτεια. Οι πιστοί τιμούσαν ιδιαίτερα την παρθενία, αλλά ορισμένοι απ’ αυτούς για ν’ αποφύγουν την τιμή έκαναν τον τρελό ή τον ακόλαστο. (οι δια Χριστόν σαλοί).
Κάποιο έδιναν σημασία μόνο στην εγκράτεια θεωρώντας την ύλη κακή (Μοντανιστές, Γνωστικοί, Μαρκιωνιστές).
Οι πρώτοι ερημίτες παρουσιάζονται στην Αίγυπτο με τον διωγμό του Δεκίου. Ο πραγματικός μοναχικός βίος όμως άρχισε με τον Μ. Αντώνιο (251-356), του οποίου τον βίο έγραψε ο Μ. Αθανάσιος.
Στην αρχή ο Αντώνιος έφυγε στην έρημο με την καθοδήγηση ενός άλλο ερημίτη. Κατόπιν έζησε μόνος του για 20 χρόνια περνώντας τη ζωή του με καθημερινή εργασία, νηστεία, προσευχή και αγρυπνία. Στον βίο του αναφέρεται μία διαρκής πάλη εναντίον των δαιμόνων, οι οποίοι παρουσιάζονται με διάφορες μορφές για να τον ξεγελάσουν και να τον παρασύρουν. Η φήμη του Μ. Αντωνίου έφερε στην έρημο και πολλούς άλλους χριστιανούς που ο καθένας απ’ αυτούς καθόριζε τον τρόπο ασκήσεως για τον εαυτό του.
Ο μαθητής του Μ. Αντωνίου, Αμμούν, εισήγαγε ένα σύστημα όπου οι μοναχοί είχαν στοιχειώση κοινωνική ζωή στις Λαύρες. Αυτές ήταν μοναχικά συγκροτήματα όπου οι μοναχοί ζούσαν απομονωμένοι μακριά ο ένας από τον άλλο και συναντιόντουσαν κάθε Σάββατο και την Κυριακή για την κοινή λατρεία. Κοντά στον Αμμούν στην Νιτρία είχαν συγκεντρωθεί 5.000 μοναχοί, το ίδιο έκανε και ο Μακάριος στην έρημο της Σκήτεως. Στις Λαύρες καθένας από τους μοναχούς όριζε μόνος του τον τρόπο της ασκήσεως καθοδηγούμενος από έναν γέροντα μαζί με τον οποίο ζούσε και υπάκουε τυφλά.
-Παχώμιος (290-346): Εισήγαγε το κοινοβιακό σύστημα που επικράτησε βαθμιαία στην Ανατολή και χρησίμεψε ως υπόδειγμα για την οργάνωση του μοναχικού βίου και στη Δύση. Με εντολή αγγέλου ίδρυσε μοναστήρι στην Ταβέννησο (Φοίνικας της Ίσιδας) και καθιέρωσε τον κακόνα με 195 άρθρα. Όταν πέθανε είχαν ιδρυθεί 9 ανδρικά και 2 γυναικεία μοναστήρια που ακολουθούσαν τον κανόνα του.
Ο μοναχισμός στην Αίγυπτο αναπτύχθηκε υπερβολικά. Μόνο στην Άνω Αίγυπτο υπήρχαν 410 μοναχικές εγκαταστάσεις.
Επίσης ο μοναχικός βίος αναπτύχθηκε στο όρος Σινά. Στην έρημο Ραϊθώ οι μοναχοί σφαγιάστηκαν το 373 από πειρατές.
Ιλαρίων: Ήταν μαθητής του Μ. Αντωνίου. Έζησε γύρω στο 320, έφερε τον μοναχισμό στην Παλαιστίνη, όπου ίδρυσε λαύρα κοντά στην Γάζα.
-Στην Μ. Ασία σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη του μοναχισμού έπαιξε ο επίσκοπος Σεβαστείας Ευστάθιος που η αυστηρότητά του αποδοκιμάστηκε από την Εκκλησία.
-Στην Κωνσταντινούπολη ο Ισαάκιος ίδρυσε το 382 το πρώτο μοναστήρι, τη μονή Δαλμάτων.
-Για τους μοναχούς αυτής της εποχής έγραψαν ο Ευάγριος, ο Νείλος ο ασκητής, ο Μακάριος ο Αιγύπτιος, ο Παλλάδιος επίσκοπος Ελενουπόλεως Βιθυνίας που έγραψε τη ζωή των μοναχών.
-Ο μοναχικός βίος στη Μ. Ασία μεταρρυθμίστηκε από τον Μ. Βασίλειο, ο οποίος έγραψε τις ασκητικές συλλογές με τίτλο «Όροι κατά πλάτος» που είναι 55 κεφάλαια και «όροι κατ’ επιτομήν» με 313 κεφάλαια τα οποία περιέχουν ερωταποκρίσεις.
Ενώ μέχρι πρότινος ο μοναχός δεν έδινε όρκο ισόβιας ζωής, τώρα ο έδινε υπόσχεση αγαμίας, έτσι ο Μ. Βασίλειος κάνει τους μοναχούς να μην ανήκουν πια στην τάξη των απλών λαϊκών και να πλησιάσουν τους κληρικούς.
Η Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος με τους κανόνες δ΄ και στ΄ έθεσε τα μοναστήρια κάτω από την κυριαρχία των επισκόπων, οι οποίοι έπρεπε να δώσουν άδεια για να ιδρυθούν.