ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΓ΄ ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ
1 Τότε ὁ ᾿Ιησοῦς ἐλάλησε τοῖς ὄχλοις καὶ τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ
Τότε; Πότε; Όταν αποστόμωσε και τους Φαρισαίους και τους Σαδδουκαίους και απόδειξε ότι έπασχαν αθεράπευτα, τότε μίλησε στους μαθητές Του και βάζει μπροστά τους τον νόμο για να δείξει την απόλυτη συμφωνία Του με τον Πατέρα ο Οποίος παρέδωσε τον νόμο στους ανθρώπους. Ώστε αν και είναι διεφθαρμένοι οι άνθρωποι που διδάσκουν τον νόμο αυτό να μην γίνει αφορμή να διαρρηγνύεται η σχέση του πιστού ανθρώπου με τον νόμο του Θεού. Και αν και είναι διεφθαρμένοι οι διδάσκαλοι του νόμου δεν τους αφαιρεί την τιμή και αυτό διδάσκει να κάνουμε και εμείς. Για να μη πει δηλαδή κανείς είναι φάυλος ο διδάσκαλος και γι’ αυτό έγινα αδιάφορος προς τον νόμο καταργεί και αυτή την πρόφαση.
2 λέγων· ἐπὶ τῆς Μωσέως καθέδρας ἐκάθισαν οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι. 3 πάντα οὖν ὅσα ἐὰν εἴπωσιν ὑμῖν τηρεῖν, τηρεῖτε καὶ ποιεῖτε, διότι δεν είναι δικά τους τα λόγια αλλά δοσμένα από τον Θεό. Και όταν λέει «επί της καθέδρας του Μωυσέως», το λέει αυτό για να αποδώσει την πρέπουσα τιμή στον Μωυσή και να δείξει παράλληλα την άρρηκτη σύνδεση που έχει με τον Πατέρα ο Οποίος παρέδωσε τον νόμο στον Μωυσή. Όταν δε ακούσεις «πάντα» μη σκεφτείς ότι εννοεί όλο τον νόμο ακόμη κι αυτόν που αφορά τις τροφές και τις θυσίες και τα παρόμοια, διότι πως είναι δυνατόν να λέει γι’ αυτά τα οποία προηγουμένως αναίρεσε, αλλά με τη λέξη «πάντα» εννοεί όσα αφορούν την καλυτέρευση του ήθους. Γιατί όμως δεν θεσπίζει από τον νόμο της Χάριτος, αλλά από τον νόμο του Μωυσέως; Διότι δεν ήταν ακόμη κατάλληλος ο καιρός διότι ακόμη δεν είχε σταυρωθεί. Και επειδή επρόκειτο να κατηγορήσει τους Φαρισαίους και τους Γραμματείς κι έτσι για να μη θεωρηθεί από τους ανόητους ότι όλα αυτά τα κάνει από ζήλεια προς το αξίωμα ή από μίσος. Και για να μη μπερδευτεί κανείς και νομίσει ότι πρέπει να τους μιμηθούν προσθέτει: κατὰ δὲ τὰ ἔργα αὐτῶν μὴ ποιεῖτε· λέγουσι γάρ, καὶ οὐ ποιοῦσι. Βλέπεις από πού αρχίζει την κατηγορία; Ότι αυτοί άλλα διδάσκουν και άλλα πράττουν. Οποίο όνειδος για έναν διδάσκαλο! Και δεν αρκούνται μόνο σ’ αυτήν την παραφροσύνη αλλά είναι σκληροί και αμείλικτοι απέναντι στους μαθητές τους. Ενώ ο άριστος διδάσκαλος πρέπει ακριβώς το αντίθετο να κάνει. Να είναι πολύ αυστηρός με τον εαυτό του και επιεικής με τους άλλους. Και γιατί το κάνουν αυτό; Διότι απλούστατα δεν γνωρίζουν τις δυσκολίες της εφαρμογής της διδασκαλίας τους. 4 δεσμεύουσι γὰρ φορτία βαρέα καὶ δυσβάστακτα καὶ ἐπιτιθέασιν ἐπὶ τοὺς ὤμους τῶν ἀνθρώπων, τῷ δὲ δακτύλῳ αὐτῶν οὐ θέλουσι κινῆσαι αὐτά. Και δεν είπε δεν μπορούν,αλλά «δεν θέλουν» και δεν είπε «να βαστάσουν», αλλά «ούτε με το μικρό τους δαχτυλάκι να αγγίζουν αυτά». Και προσθέτει: 5 πάντα δὲ τὰ ἔργα αὐτῶν ποιοῦσι πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις. Να η αιτία της καταστροφής τους, η κενοδοξία. Και αποδεικνύει το μέγεθος της κενοδοξίας τους απ’ αυτά που επιχειρούν: πλατύνουσι γὰρ τὰ φυλακτήρια αὐτῶν καὶ μεγαλύνουσι τὰ κράσπεδα τῶν ἱματίων αὐτῶν, Τι ήταν τα κράσπεδα των ιματίων; Μικρά σημειωματάρια για να θυμούνται πάντοτε τις ευεργεσίες του Θεού. Κάτι σαν μικρά Ευαγγέλια ή φυλαχτά που μερικοί και σήμερα τα κουβαλούν μαζί τους ά τα κρεμούν από τον λαιμό τους. Σ’ αυτά λοιπόν ήταν σπουδαίοι. Ο Θεός όμως ποτέ δεν τους ζήτησε να τα μακραίνουν όλα αυτά, αλλά να θυμούνται τις ευεργεσίες Του. Αυτοί όμως όχι μόνο προς αυτά, αλλά και προς πιο ασήμαντα πράγματα έδειχναν τον ίδιο «ζήλο»:
6 φιλοῦσι δὲ τὴν πρωτοκλισίαν ἐν τοῖς δείπνοις καὶ τὰς πρωτοκαθεδρίας ἐν ταῖς συναγωγαῖς 7 καὶ τοὺς ἀσπασμοὺς ἐν ταῖς ἀγοραῖς καὶ καλεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων ραββὶ ραββί. Κι αυτά αν και φαίνονται μικρά εν τούτοις προκαλούν την μεγαλύτερη καταστροφή. Εσύ όμως πρόσεχε σε παρακαλώ σε ποιο χώρο δίδονταν όλη αυτή η μάχη της κενοδοξίας. Στις συναγωγές. Εκεί δηλαδή που διδάσκονταν να μη γίνονται όλα αυτά.
8 ὑμεῖς δὲ μὴ κληθῆτε ραββί· εἷς γὰρ ὑμῶν ἐστιν ὁ διδάσκαλος, ὁ Χριστός· έπειτα αναφέρει και την αιτία πάντες δὲ ὑμεῖς ἀδελφοί ἐστε.
9 καὶ πατέρα μὴ καλέσητε ὑμῶν ἐπὶ τῆς γῆς· εἷς γάρ ἐστιν ὁ πατήρ ὑμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Όχι να μην ονομάσουν τον πατέρα τους, αλλά για να γνωρίζουν ποιον πρέπει κυρίως να ονομάζουν Πατέρα. Διότι ο Θεός είναι ο αίτιος όλων· και των διδασκάλων και των πατέρων.
10 μηδὲ κληθῆτε καθηγηταί· εἷς γὰρ ὑμῶν ἐστιν ὁ καθηγητής, ὁ Χριστός. Και δεν είπε «Εγώ», αλλά ο Χριστός. Διότι δεν θέλει να αφαιρέσει την ιδιότητα του καθηγητή και από τον Πατέρα.
Αφού αφαίρεσε λοιπόν απ’ αυτούς την φοβερή ασθένεια της φιλαρχίας τους διδάσκει τώρα πώς θα μπορέσουν να το πετύχουν αυτό. Διά της ταπεινώσεως:
11 ὁ δὲ μείζων ὑμῶν ἔσται ὑμῶν διάκονος. 12 ὅστις δὲ ὑψώσει ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, καὶ ὅστις ταπεινώσει ἑαυτὸν ὑψωθήσεται.
Πράγματι, τίποτα δεν είναι ίσο με την ταπεινοφροσύνη. Γι’ αυτό και συνεχώς τους υπενθυμίζει αυτή την αρετή. Και λέγοντας ότι «αυτός που θα ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί» οδηγεί τον ακροατή στο να επιθυμήσει τον ξεριζωμό του πάθους της κενοδοξίας ώστε πλέον να μην επιθυμεί σφοδρά τα πρωτεία και τις τιμές, αλλά να επιδιώκει τα ταπεινά.
13 Οὐαὶ δὲ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι κατεσθίετε τὰς οἰκίας τῶν χηρῶν καὶ προφάσει μακρὰ προσευχόμενοι· διὰ τοῦτο λήψεσθε περισσότερον κρῖμα.
Να τώρα πως διακoμωδεί την γαστριμαργία τους, διότι δεν κατέτρωγαν τις περιουσίες των πλουσίων, αλλά των χηρών κι έτσι τις οδηγούσαν στο έπακρο την δυστυχία τους. Και δε λέει «έτρωγαν», αλλά «κατέτρωγαν». Και με τι πρόφαση το έκαναν αυτό; Ότι τάχατις θα έκαναν μακρές προσευχές υπέρ αυτών. Καθένας που κάνει κάποιο κακό είναι άξιος τιμωρίας, αλλά εκείνος που κάνει το κακό με την πρόφαση της ευλάβειας είναι υπεύθυνος για πολύ πιο φοβερή τιμωρία.
Και για ποιο λόγο δεν τους καθαίρεσε όλους αυτούς από το αξίωμά τους; Γιατί δεν ήταν ακόμη καιρός να το κάνει αυτό. Γι’ αυτό λοιπόν τους αφήνει μεν στην αρχή, με όσα όμως λέει, προφυλάσσει τον λαό από την εξαπάτηση.
14 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι κλείετε τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων· ὑμεῖς γὰρ οὐκ εἰσέρχεσθε, οὐδὲ τοὺς εἰσερχομένους ἀφίετε εἰσελθεῖν.
Εάν το να μην ωφελεί κανείς κάποιον είναι άξιο κατηγορίας, όταν βλάπτει ή εμποδίζει ποια συγνώμη θα έχει; Και αν το έργο του διδασκάλου είναι να διασώζει κάποιον που οδηγείται στην απώλεια, πόσο δαιμονικό είναι ο ίδιος ο διδάσκαλος να σπρώχνει κάποιον στον χαμό; Στην συνέχεια ο Χριστός προσθέτει κι ένα ακόμη έγκλημα που διέπρατταν:
15 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι περιάγετε τὴν θάλασσαν καὶ τὴν ξηρὰν ποιῆσαι ἕνα προσήλυτον, καὶ ὅταν γένηται, ποιεῖτε αὐτὸν υἱὸν γεέννης διπλότερον ὑμῶν.
Δηλαδή δεν δείχνετε κανένα πλέον ενδιαφέρον μετά τον προσηλυτισμό του ο οποίος επετεύχθη μετά από τόσους κόπους. Έτσι ο κύριος για δύο πράγματα εδώ τους κατηγορεί: Πρώτον διότι είναι άχρηστοι για την σωτηρία των πολλών και δεύτερον διότι δεν ενδιαφέρονται καθόλου γι’ αυτόν που προσηλύτισαν. Ή καλύτερα όχι μόνο είναι αδιάφοροι, αλλά και προδότες διότι τον διαφθείρουν με την πονηρή διαγωγή τους και τον κάνουν χειρότερο απ’ ότι αρχικά ήταν και μάλιστα τον κάνουν χειρότερο κι απ’ τους ίδιους ώστε να γίνονται «υιοί γεέννης» δηλαδή άνθρωποι που είναι πλέον ολοσχερώς κατεστραμμένοι.
Ακολούθως χλευάζει την ανοησία τους διότι δίδασκαν να περιφρονούν τις σπουδαιότερες εντολές αν και πριν τους κατηγορούσε ότι επέβαλλαν στους ανθρώπους φορτία δυσβάστακτα. Αλλά όλα αυτά τα έκαναν και τα μεν και τα δε για να διαφθείρουν τους διδασκόμενους:
16 Οὐαὶ ὑμῖν, ὁδηγοὶ τυφλοί, οἱ λέγοντες ὃς ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ ναῷ, οὐδέν ἐστιν, ὃς δ᾿ ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ χρυσῷ τοῦ ναοῦ, ὀφείλει. 17 μωροὶ καὶ τυφλοί! τίς γὰρ μείζων ἐστίν, ὁ χρυσός ἢ ὁ ναὸς ὁ ἁγιάζων τὸν χρυσόν; 18 καί· ὃς ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ, οὐδέν ἐστιν, ὃς δ᾿ ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ δώρῳ τῷ ἐπάνω αὐτοῦ, ὀφείλει. 19 μωροὶ καὶ τυφλοί! τί γὰρ μεῖζον, τὸ δῶρον ἢ τὸ θυσιαστήριον τὸ ἁγιάζον τὸ δῶρον; 20 ὁ οὖν ὀμόσας ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ ὀμνύει ἐν αὐτῷ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ἐπάνω αὐτοῦ· 21 καὶ ὁ ὀμόσας ἐν τῷ ναῷ ὀμνύει ἐν αὐτῷ καὶ ἐν τῷ κατοικήσαντι αὐτόν· 22 καὶ ὁ ὀμόσας ἐν τῷ οὐρανῷ ὀμνύει ἐν τῷ θρόνῳ τοῦ Θεοῦ καὶ ἐν τῷ καθημένῳ ἐπάνω αὐτοῦ. 23 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι ἀποδεκατοῦτε τὸ ἡδύοσμον καὶ τὸ ἄνηθον καὶ τὸ κύμινον, καὶ ἀφήκατε τὰ βαρύτερα τοῦ νόμου, τὴν κρίσιν καὶ τὸν ἔλεον καὶ τὴν πίστιν· ταῦτα δὲ ἔδει ποιῆσαι κἀκεῖνα μὴ ἀφιέναι.
Η κακία είναι φοβερό πράγμα, φοβερότερη γίνεται όμως όταν κάποιος δεν παραδέχεται ότι πάσχει απ’ αυτήν κι έχει ανάγκη διορθώσεως και γι’ αυτό παρακάτω τους ονομάζει «τυφλούς οδηγούς». Διότι αν το να πιστεύει ο τυφλός ότι δεν έχει ανάγκη οδηγού είναι η πιο φοβερή συμφορά και αθλιότητα, το να πιστεύει ο τυφλός ότι μπορεί να οδηγήσει άλλους πόσο φοβερότερο είναι. Και όλα αυτά τα έλεγε υπαινισσόμενος την δοξομανία των Φαρισαίων και την λύσσα που πήγαζε απ’ αυτό το πάθος. Διότι αυτό έγινε γι’ αυτούς η αιτία όλων των κακών. Αυτό τους απομάκρυνε από την πίστη τους, τους έκανε να παραμελούν την πραγματική αρετή και τους έπειθε ν’ ασχοληθούν μόνο με τους σωματικούς καθαρμούς και ν’ αδιαφορούν για την καθαριότητα της ψυχής τους.
Στη συνέχεια ψέγε πάλι αυτούς για την κενοδοξία τους, ονομάζοντας αυτούς τάφους ασβεστωμένους:
24 ὁδηγοὶ τυφλοί, οἱ διυλίζοντες τὸν κώνωπα, τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες! 25 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι καθαρίζετε τὸ ἔξωθεν τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψίδος, ἔσωθεν δὲ γέμουσιν ἐξ ἁρπαγῆς καὶ ἀδικίας. 26 Φαρισαῖε τυφλέ, καθάρισον πρῶτον τὸ ἐντὸς τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψίδος, ἵνα γένηται καὶ τὸ ἐκτὸς αὐτῶν καθαρόν. 27 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι παρομοιάζετε τάφοις κεκονιαμένοις, οἵτινες ἔξωθεν μὲν φαίνονται ὡραῖοι, ἔσωθεν δὲ γέμουσιν ὀστέων νεκρῶν καὶ πάσης ἀκαθαρσίας. 28 οὕτω καὶ ὑμεῖς ἔξωθεν μὲν φαίνεσθε τοῖς ἀνθρώποις δίκαιοι, ἔσωθεν δὲ μεστοί ἐστε ὑποκρίσεως καὶ ἀνομίας.
Τέτοιοι είναι σήμερα και πολλοί άνθρωποι που στηρίζονται μεν εξωτερικά, εσωτερικά όμως είναι γεμάτοι παρανομία. Αλλά το να είναι τέτοιοι αυτοί δεν είναι τόσο τρομερό, όσο το να γίνουμε εμείς ξαφνικά τάφοι που έχουν τόση δυσοσμία, εμείς που αξιωθήκαμε να γίνουμε ναοί του Θεού. Αυτό είναι δείγμα της πιο τρομερής αθλιότητας. Εκεί όπου ο Χριστός και το Άγιο Πνεύμα ενήργησε και τόσα μυστήρια έγιναν να είναι αυτός τάφος.
Και τι θα γίνει αν δεν συναισθανόμαστε την δυσωδία που μας διέπει; Αυτό προ πάντων είναι το φοβερό της ασθένειας. Γι’ αυτό ας προσευχηθούμε να μας αποκαλύψει ο Θεός την δυσωσμία μας κι έτσι να μετανοήσουμε και να συνέλθουμε.
29 Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι οἰκοδομεῖτε τοὺς τάφους τῶν προφητῶν καὶ κοσμεῖτε τὰ μνημεῖα τῶν δικαίων, 30 καὶ λέγετε· εἰ ἦμεν ἐν ταῖς ἡμέραις τῶν πατέρων ἡμῶν, οὐκ ἂν ἦμεν κοινωνοὶ αὐτῶν ἐν τῷ αἵματι τῶν προφητῶν.
Δεν λέει ο Χριστός το «Αλοίμονο» σ’ αυτούς επειδή κτίζουν τάφους ούτε γιατί κατηγορούν εκείνους, αλλά γιατί προσποιούμενοι ότι τους κατηγορούν πράττουν χειρότερα απ’ αυτούς. Και δεν έκτιζαν τους τάφους προς τιμήν των σφαγιασθέντων προφητών, αλλά με σκοπό να καυχηθούν για τα τολμήματα φονιάδων τους. Γι΄αυτό και λάμπρυναν τα μνημεία των προγόνων τους. 31 ὥστε μαρτυρεῖτε ἑαυτοῖς ὅτι υἱοί ἐστε τῶν φονευσάντων τοὺς προφήτας. Να λοιπόν η ομολογία τους αν και ισχυρίζονταν ότι δεν θα έκαναν αυτοί τα ίδια με τους προγόνους τους. Και για να καταδείξει την συγγένεια που έχουν με τους φονιάδες προφητών, τους αποκαλεί γεννήματα εχιδνών. 32 καὶ ὑμεῖς πληρώσατε τὸ μέτρον τῶν πατέρων ὑμῶν. 33 ὄφεις, γεννήματα ἐχιδνῶν! πῶς φύγητε ἀπὸ τῆς κρίσεως τῆς γεέννης; Διότι όπως τα φίδια ομοιάζουν με τους γονείς τους ως προς την πικρότητα του δηλητηρίου, έτσι κι εσείς ομοιάζετε με τους πατέρες σας ως προς την φονικότητα. Και με την φράση «πληρώσατε» δεν προστάζει, αλλά προλέγει αυτό που θα γίνει. Δηλαδή την σφαγή του εαυτού Του.
34 διὰ τοῦτο ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω πρὸς ὑμᾶς προφήτας καὶ σοφοὺς καὶ γραμματεῖς, καὶ ἐξ αὐτῶν ἀποκτενεῖτε καὶ σταυρώσετε, καὶ ἐξ αὐτῶν μαστιγώσετε ἐν ταῖς συναγωγαῖς ὑμῶν καὶ διώξετε ἀπὸ πόλεως εἰς πόλιν, 35 ὅπως ἔλθῃ ἐφ᾿ ὑμᾶς πᾶν αἷμα δίκαιον ἐκχυνόμενον ἐπὶ τῆς γῆς ἀπὸ τοῦ αἵματος ῎Αβελ τοῦ δικαίου ἕως τοῦ αἵματος Ζαχαρίου υἱοῦ Βαραχίου, ὃν ἐφονεύσατε μεταξὺ τοῦ ναοῦ καὶ τοῦ θυσιαστηρίου. 36 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἥξει ταῦτα πάντα ἐπὶ τὴν γενεὰν ταύτην.
Είδες με πόσους τρόπους τους προφύλαξε; Είπε ότι κατηγορείτε μεν τους προγόνους σας με όσα λέτε και ότι τάχατις δεν θα συμμετείχατε εσείς στα εγκλήματά τους, όμως πράττετε τώρα και μετ’ ολίγον χειρότερα Κι όμως παρά τις φοβέρες και τις απειλές αυτοί παρέμειναν αδιόρθωτοι και αναίσθητοι. Και γιατί αναφέρει τον Άβελ; Για να τους πει: Μήπως δεν γνωρίζετε τι έπαθε ο Άβελ; Δεν γνωρίζετε ότι από φθόνο τον σκότωσε ο αδελφός του Κάιν; Μήπως ο Θεός έδειξε αδιαφορία για όσα συνέβησαν; Μήπως δεν επέβαλε την πιο φοβερή τιμωρία; Μήπως δεν ακούσατε τι έπαθαν οι πατέρες σας που φόνευσαν τους προφήτες; Πως λοιπόν δεν γίνατε καλύτεροι;
Αλλά ποιος είναι αυτός ο Ζαχαρίας; Άλλοι λένε ότι είναι ο πατέρας του Ιωάννου, άλλοι ότι είναι ο προφήτης κι άλλοι κάποιος άλλος ιερεύς με αυτό το όνομα. Εσύ να δώσεις σημασία ότι το έγκλημα αυτό ήταν διπλό. Διότι δεν φόνευσαν μόνο αγίους, αλλά και σε τόπο άγιο. Μάθε επίσης ότι ως προφήτες καλεί τώρα τους μαθητές Του, τους οποίους αυτούς επρόκειτο μετ’ ολίγον αυτοί να φονεύσουν και γι’ αυτό και συμπληρώνει ότι όλα αυτά θα γίνουν στην παρούσα γενεά.
37 ῾Ιερουσαλὴμ ῾Ιερουσαλήμ, ἡ ἀποκτέννουσα τοὺς προφήτας καὶ λιθοβολοῦσα τοὺς ἀπεσταλμένους πρὸς αὐτήν! ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα σου ὃν τρόπον ἐπισυνάγει ὄρνις τὰ νοσσία ἑαυτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας, καὶ οὐκ ἠθελήσατε. 38 ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος.
Τι χρειάζονταν η διπλή εκφώνηση «Ιερουσαλήμ, Ιερουσαλήμ»; Είναι τρόπος εκφράσεως αυτού που ελεεί και ταλανίζει την πόλη και ταυτόχρονα με υπερβολικό τρόπο την αγαπά. Και παρότι λέει πολλές φορές φόνευσες αυτούς που σου έστειλα, αυτό δεν με έκανε να απομακρυνθώ από κοντά σου. Αλλά προσθέτει: «Εσείς δεν θελήσατε» τις προστατευτικές μου πτέρυγες και να τώρα σας εγκαταλείπω· διότι λέει 39 λέγω γὰρ ὑμῖν, οὐ μή με ἴδητε ἀπ᾿ ἄρτι ἕως ἂν εἴπητε, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου. Και αυτός είναι λόγος εραστή που αγαπά υπερβολικά την ερωμένη του. Παράλληλα με τα λόγια αυτά εννοεί και την μέλλουσα ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας Του.
Τι λοιπόν δεν τον είδαν ξανά από τότε; Όχι, αλλά με την λέξη «απ’ άρτι» δεν εννοεί την ώρα εκείνη, αλλά το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μέχρι τον σταυρικό Του θάνατο.