867-886 μ.Χ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Α΄Ο ΜΕΚΕΔΩΝ-ΔΙΑΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΔΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Την εποχή που κυριαρχούσε ακόμη ο Βάρδας έκανε την εμφάνισή του ο Βασίλειος Μακεδών, μεγαλόσωμος χωρικός από τα περίχωρα της Ανδριανουπόλεως. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ τον έκανε φίλο του και τον νύμφευσε με μια ερωμένη του την Ευδοξία Ιγγηρίνα. Ο Βασίλειος πέτυχε να σκοτώσει τον Βάρδα μπροστά στον αυτοκράτορα το 865. Ο Μιχαήλ τότε τον έκανε συναυτοκράτορα. Ο Μιχαήλ έκανε άστατη ζωή και μια μέρα που κοιμόταν μεθυσμένος, μπήκε στο υπνοδωμάτιό του ο Βασίλειος και τον δολοφόνησε. Έτσι άρχισε η βασιλεία του Βασιλείου Α΄ ο οποίος ήταν και ιδρυτής της Μακεδονικής δυναστείας.
Εκείνη την εποχή οι Άραβες δεν ήταν επικίνδυνοι στην Ανατολή, αλλά στην Δύση όπου είχαν επεκταθεί μέχρι τη Σικελία. Από κει έκαναν επιδρομές στην Ν. Ιταλία και απέναντι στις Δαλματικές ακτές όπου οι Σλάβοι επειδή ο έλεγχος του Βυζαντίου ήταν χαλαρός έτειναν να γίνουν ανεξάρτητοι. Ο Βασίλειος λοιπόν επειδή ήθελε ν’ ασχοληθεί με το θέμα των Αράβων στη Δύση χρειαζόταν την συμμαχία των Φράγκων και την στήριξη του πάπα. Έπρεπε λοιπόν ν’ αποκατασταθούν οι σχέσεις με τον πάπα και αυτό θα γινόταν με την απομάκρυνση του Φωτίου.
Έτσι τον Νοέμβριο του 867 ο Φώτιος εκθρονίστηκε και ξαναπήρε τον θρόνο ο Ιγνάτιος. Τον Φώτιο τον περιόρισε στη Μονή της Σκέπης στον Βόσπορο όπου υπέμεινε πολλές αντιξοότητες.
Ο νέος πάπας Ανδριανός Β΄ άκουσε με ευζαρίστηση τις εξελίξεις στην Κωνσταντινούπολη. Συγκάλεσε σύνοδο στη Ρώμη το 869 στην οποία αναθεμάτισε και καθαίρεσε τον Φώτιο και τους επισκόπους που έλαβαν μέρος στη σύνοδο του 867 η οποία είχε αναθεματίσει τον πάπα Νικόλαο Α΄.
Ο πάπας Ανδριανός ήθελε να συγκληθεί σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη και αυτό ήταν ευνοϊκό γιατί δεν ζητούσε να κριθεί το πρόβλημα από τον ίδιο.
Τον Οκρώβριο του 869 συγκλήθηκε σύνοδος στην Αγία Σοφία με προέδρους τους αντιπροσώπους του πάπα, τους επισκόπους Οστίας Δονάτο και Νέπης Στέφανο και τον διάκονο Μαρίνο. Τον αυτοκράτορα εκπροσώπησε ο πατρίκιος Βαάνης και άλλοι αξιωματούχοι. Ως αντιπρόσωποι των πατριαρχών της Ανατολής συμμετείχαν ο αρχιδιάκονος Ιωσής από την Αλεξάνδρεια, ο μητροπολίτης Τύρου Θωμάς τοποτηρητής του πατριαρχείου Ιεροσολύμων και ο σύγκελλος Ηλίας των Ιεροσολύμων.
Ο αυτοκράτορας πίεσε τους επισκόπους κι εκείνοι υπέγραψαν την καταδίκη του Φωτίου με την καθαίρεση και τον αναθεματισμό του καθώς και των κληρικών και λαϊκών οπαδών τους και πέτυχε την ακύρωση της καταδίκης του Ιγνατίου και του πάπα Νικολάου Α΄ γιατί η ισχύς του απορρέει από το παπικό πρωτείο. Το σημείο για την ισχύ του παπικού πρωτείου αφαιρέθηκε ύστερα από διαμαρτυρία των επισκόπων της Ανατολής και κατόπιν στις συζητήσεις τονίστηκε η θεωρία της Πενταρχίας, ότι δηλαδή την εξουσία έχουν οι πέντε πατριάρχες.
Στη συνέχεια εμφανίστηκε ο Φώτιος ο οποίος είπε ότι δεν δέχεται ως κριτές του του αντιπροσώπους του πάπα και ακόμη ότι οι αντιπρόσωποι των πατριαρχείων δεν ήταν γνήσιοι. Η σύνοδος απέρριψε τις ενστάσεις του, στη συνέχεια έκαψε τα πρακτικά της Πρωτοδευτέρας συνόδου του 861 και της συνόδου του 867 η οποία καταδίκασε τον Νικόλαο Α΄ και αφού δέχτηκε τις παπικές πιέσεις καταδίκασε τον Φώτιο και όσους επισκόπους χειροτόνησε ο ίδιος, αφόρισε επίσης τους αμετανόητους μοναχούς και λαϊκούς. Τον αναθεματισμό του Φωτίου απάγγειλε ο πατριάρχης Ιγνάτιος:
Φωτίω τω βουλευτικώ και επιβήτορι ανάθεμα
Φωτίωτω κοσμικώ και αγοραίω ανάθεμα
Φωτίω τω νεοφύτω και τυράννω ανάθεμα
Φωτίω τω μοναχώ και κατακεκριμένω ανάθεμα.
Τα πρακτικά αυτά της συνόδου δεν σώθηκαν. Δεν είναι αλήθεια ότι οι επίσκοποι υπέγραψαν με το Αίμα της Θείας Ευχαριστίας όπως αναφέρει ο Νικήτας Παφλαγών φίλος του Ιγνατίου.
Τα πρακτικά αυτής της συνόδου τα υπέγραψαν πρώτοι οι απεσταλμένοι του πάπα ως αντιπρόσωποι του Υψίστου αρχιερέως της αγίας ταύτης και οικομενικής συνόδου προεδρεύων. Την σύνοδο αυτή αναγνωρίζουν οι παπικοί ως 8η Οικουμενική σύνοδο όχι όμως και η ανατολική εκκλησία.
Παρά το ότι φάνηκε πως ο πάπας επικράτησε, αυτό δεν είναι ορθό διότι τονίστηκε η αναξαρτησία των Ανατολικών επισκόπων από τον πάπα και αυτή την έννοια άλλωστε είχε και τονισμός της πενταρχίας.
Το Βουλγαρικό ζήτημα άλλωστε δεν διευθετήθηκε όπως επιθυμούσε ο πάπας. Όσοι επίσκοποι είχαν παραμείνει μετά τη σύνοδο συνεδρίασαν στα ανάκτορα και έβγαλαν απόφαση ότι η Βουλγαρία υπάγεται στην Κωνσταντινούπολη. Οι αντιπρόσωποι του πάπα μάταια διαμαρτυρήθηκαν. Τη γνώμη αυτή έκανε δεκτή ο Ιγνάτιος ο οποίος έστειλε αρχιεπίσκοπο τον έλληνα Ιωσήφ και άλλους κληρικούς. Η αρχιεπισκοπή Βουλγαρίας τοποθετήθηκε σε υψηλή θέση στην τάξη μητροπολιτών του οικουμενικού πατριαρχείου. Κατόπιν οι Δυτικοί αποχώρησαν από την Βουλγαρία και επανήλθαν και πάλι τα Ανατολικά έθιμα.
Μετά τη σύνοδο του 869 έκλεισαν και πάλι τον Φώτιο στην Μονή Σκέπης όπου και πάλι υπέστη πολλές κακουχίες.
Παράλληλα ο Βασίλειο Α΄ έδιωξε τους Άραβες από την Ν. Ιταλία, νίκησε τους Σλάβους πειρατές στην Ανδριατική και έκανε συμμαχία με τον Λουδοβίκο Β΄, στη συνέχεια ανακάλεσε τον Φώτιο από την εξορία, τον όρισε διδάσκαλο των παιδιών του και σύμβουλο στα εκκλησιαστικά θέματα. Με τον Ιγνάτιο είχε συμφιλιωθεί και τον βοηθούσε στο έργο του.
Ο Ιγνάτιος πέθανε το 877 και ύστερα από τρεις μήνες ανέβηκε στον θρόνο και πάλι ο Φώτιος. Άλλωστε ενώ ακόμη ζούσε ο Ιγνάτιος, ο Βασίλειος είχε γράψει στον πάπα Ιωάννη Η΄ για να βρεθεί τρόπο να αρθεί ο αφορισμός του Φωτίου.
Τον Νοέμβριο του 879 έγινε μεγάλη σύνοδος στην Αγία Σοφία, στην οποία έλαβαν μέρος 383 επίσκοποι,αντιπρόσωποι του πάπα και των πατριαρχείων της Ανατολής.
Στην εναρκτήρια συνεδρίαση μίλησε ο Ζαχαρίας, μητροπολίτης Χαλκηδόνος ο οποίος είπε ότι αιτία για την διατάραξη της ειρήνης ήταν ο φθόνος για τον Φώτιο και στους αντιπροσώπους του πάπα είπε ότι η σύνοδος αυτή γίνεται για χάρη τους ίνα μη παρά σχηματικών λειψάνων διασύρθηκε ως αρχηγός των στάσεων και των ταραχών και όχι για την διόρθωση της εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως όπου καλώς έχει τα πάντα.
Στη συνέχεια διάβασαν επιστολή του πάπα Ιωάννη Η΄ προς τον αυτοκράτορα, τον Φώτιο και τον κλήρο της Κωνσταντινουπόλεως. Ο πάπας στην επιστολή αυτή τόνιζε την επιθυμία του για την αποκατάσταση της ειρήνης στην εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως και δήλωσε ότι δεν έπρεπε να έχει αποκατασταθεί ο Φώτιος πριν φτάσουν οι αντιπρόσωποί του. Επικύρωνε όμως όσα έγιναν. Δεχόταν την αποκατάσταση του Φωτίου και στηριζόμενος στο παικό πρωτείο του ακύρωνε την καταδίκη του. Ζητούσε όμως να μη χειροτονούνται πλέον αθρόον επίσκοποι και να αναγνωριστεί η παπική δικαιοδοσία στη Βουλγαρία. Ο Φώτιος ευχαρίστησε τον πάπα.
Η σύνοδος δέχτηκε επίσης ότι ο Φώτιος δεν καταδικάστηκε κανονικά στη σύνοδο του 869. Ακόμη συγχωρήθηκε ο αντιπρόσωπος του πατριαρχείου Αντιοχείας Θωμάς που είχε λάβει μέρος στη σύνοδο και κατόπιν έγινε δεκτό ότι μπορεί κάποιος λαϊκός να προαχθεί σε πατριάρχη αν δεν υπάρχει λόγος που να τον εμποδίζει. Με την επεξήση ότι αυτό δεν ακυρώνει τον ιζ΄ κανόνα της πρωτοδευτέρας συνόδου αλλά αφήνει στην ευκαίρια σε κάθε εκκλησία να λειτουργεί ανάλογα με τα έθιμά της.
Επιπλέον αποφασίστηκε ότι όσοι καταδικάζονται ή αθωόνονται από τον πάπα είναι καταδικασμένοι ή αθωομένοι και από τον Κωνσταντινουπόλεως και το αντίστροφο. Η απόφαση αυτή έγινε δεκτή και από τους παπικούς αντιπροσώπους και έχει μεγάλη σημασία γιατί αναγνωρίζει την ανεξερτησία των δύο θρόνων. Έτσι η Ρώμη εντάσσεται πλέον μέσα στην πενταρχία. Η σύνοδος αναγνώρισε την Ζ΄ εν Νικαία ως οικουμενική και επικύρωσε τις αποφάσεις της για την τιμή των εικόνων. Την εορτή των Χριστουγέννων συλλειτούργησαν όλοι μαζί με τους αντιπροσώπους του πάπα.
Η σύνοδος αυτή αυτοχαρακτηρίστηκε ως οικουμενική, αυτό όμως δεν αναγνωρίστηκε γενικά, διότι δεν έγινε άλλη μεγάλη σύνοδος που να την αναγνωρίσει ως οικουμενική.
Ο πάπας Ιωάννης Η΄ όταν πληροφορήθηκε τις αποφάσεις της συνόδου δεν έμεινε απ’ όλες τις αποφάσεις ευχαριστημένος. Δυσαρεστήθηκε γιατί ο Φώτιος δεν ζήτησε συγγνώμη και γιατί το ζήτημα της Βουλγαρίας δεν τακτοποιήθηκε σύμφωνα με τις επιθυμίες του.
Οι διάδοχοι του πάπα Ανδριανού Μαρίνος Α΄ (882-884) και Στέφανος Ε΄ (885-891) δεν συμφώνησαν με τις υποχωρήσεις που έγιναν στην παραπάνω σύνοδο. Άλλωστε ο Μαρίνος είχε λάβει δράσει στην Βουλγαρία ως απεσταλμένος του πάπα Νικολάου Α΄ και βρισκόταν στη σύνοδο του 869 ως απεσταλμένος του Ανδριανού Β΄. Ο Φώτιος μίλησε εναντίον της εκλογής του πάπα Μαρίνου γιατί μετατέθηκε από επισκοπή άλλης πόλεως. Ο Μαρίνος εξακολούθησε να δέχεται τη σύνοδο του 869 που είχε καταδικάσει τον Φώτιο, αλλά δεν τον αναθεμάτισε εκ νέου.
Ο διάδοχος του Μαρίνου, πάπας Ανδριανός Γ΄ (884-885) έστειλε ενθρονιστήρια επιστολή στον Φώτιο και επανέλαβε τις καλές σχέσεις του με το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Ο Βασίλειος Α΄ πέθανε το 886 αφήνοντας πίσω του μεγάλα έργα και κατορθώματα. Στο θρόνο τον διαδέχθηκε ο γιος του Λέων Στ΄ ο Σοφός (886-912 με συμβασιλέα τον αδερφό του Αλέξανδρο ο οποίος ασχολούνταν μόνο με τις διασκεδάσεις.
Ο Λέων Στ΄ εκθρόνισε τον Φώτιο με τρόπο ασυνήθιστο. Δύο ανώτεροι υπάλληλοι διάβσαν την παραίτηση του Φωτίου μπροστά στον λαό μέσα στην Αγία Σοφία. Κι αυτό γιατί ο Λέων Στ΄ συμπαθούσε τους Ιγνατιανούς. Τον Φώτιο τον περιόρισαν σε μονή κοντά στην πρωτεύουσα κι εκεί έζησε στην αφάνεια ως τον θάνατό του, την 6η Φεβρουαρίου του 891. Η Εκκλησία τον αναγνώρισε άγιοκαι ονομάστηκε ομολογητής και ισαπόστολος. Το γιατί εκθρονίστηκε με τρόπο τόσο απαξιωτικό δεν είναι σίγουρα γνωστό. Κάποιοι εικάζουν ότι επειδή ο Λέων είχε δάσκαλό του τον Φώτιο, αισθανόταν μίσος για κείνον.
Ο Βασίλειος Α΄ ήθελε για διάδοχό του τομ γιο του Κωνσταντίνο, ο οποίος όμως πέθανε το 880 και από τότε βυθίστηκε στο πένθος. Με τον Λέοντα ήταν σε οξυμένη κατάσταση και ο Φώτιος ήταν με το μέρος του αυτοκράτορα. Ο Λέων κατηγορήθηκε για συνωμοσία σε βάρος του πατέρα του και ο αυτοκράτορας τον φυλάκισε για ένα χρονικό διάστημα. Δυσαρέσκεια δημιουργήθηκε ακόμη και από την επέμβαση του Βασιλείου στην αισθηματική ζωή του Λέοντα. Τον ανάγκασε ν’ αφήσει την ερωμένη του Ζωή και να νυμφευτεί τη Θεανώ. Ο Λέων εξακολούθησε τις σχ΄σεις του με την ερωμένη του και ο πατέρας του την ανάγκασε να παντρευτεί με άλλον άνδρα. Από αυτές τις περιπέτειες ο Λέων αντιπάθησε όλους τους φίλους του πατέρα του και ανάμεσα σ’αυτούς και τον Φώτιο. Άλλος λόγος ήταν γιατί ήθελε ν’ ανυψώσει στον πατριαρχικό θρόνο τον αδελφό του Στέφανο 16 ή 18 χρονών, τον οποίο ο Φώτιος είχε χειροτονήσει διάκονο. Ο Στέφανος χειροτονήθηκε επίσκοπος από τον Καισαρείας Θεοφάνη τον οποίο είχε χειροτονήσει ο Φώτιος.
Πλήρη συμφιλίωση με την εκκλησία της Ρώμης έγινε την εποχή του πάπα Ιωάννη Θ΄ (899) οπότε και συμφιλιώθηκαν οι Ιγνατιανοί με τους οπαδούς του Φωτίου..