864-1204 μ.Χ Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΣΛΑΒΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΛΑΟΥΣ. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΙΟΥ

-Εκχριστιανισμός Μοραβίας (Τσεχοσλοβακίας)

Η Μοραβία βρισκόταν όπου είναι σήμερα η σημερινή Τσεχία-Σλοβακία. Την κατοικούσαν Σλάβοι. Μετά τον θάνατο Μ. Καρόλου ο ηγεμόνας της Μοραβίας Ρατισλάβος (846-880) κατόρθωσε να επιτύχει την ανεξαρτησία του παρά τις προσπάθεις του Λουδοβίκου του Γερμανικού να την υποτάξει. Συμμάχησε μάλιστα ο Λουδοβίκος με τον Βόρη εναντίον του Ρατισλάβου. Ο Ρατισλάβος ζήτησε την βοήθεια του πάπα, όπως εκείνος αρνήθηκε να τον βοηθήσει. Τότε ο Ρατισλάβος ζήτησε από το Βυζάντιο βοήθεια. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ του την παρείχε και παράλληλα ο Ρατισλάβος ζήτησε σλαβομαθείς κληρικούς για να διδάξουν στον λαό του τον χριστιανισμό. Τότε ο πατριάρχης Φώτιος έστειλε τους αδελφούς Κωνσταντίνο (κατόπιν Κύριλλο) και Μεθόδιο, έλληνες από την Θεσσαλονίκη μαζί με κληρικούς και τεχνήτες.  Ο Κύριλλος ήταν μορφωμένος, καθηγητής στην Ανωτέρα σχολή της Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ο Μεθόδιος ήταν διοικητής της επαρχίας στα σύνορα της χώρας των Βουλγάρων και κατόπιν έγινε μοναχός στο Βιθυνικό Όλυμπο, όπου έγινε και ηγούμενος.

Οι δύο αδελφοί είχαν εφεύρει αλφάβητο για τη σλαβική γλώσσα, το γλατολιτικό (γλαγόλ=λόγος) και μετέφρασαν το Ευαγγέλιο στη σλαβική γλώσσα, καθώς και λειτουργικά βιβλία.

Το ιεραποστολικό έργο τους το ξεκίνησαν στη Μοραβία το 863, εισήγαγαν τον λατινικό τύπο λειτουργίας, τη λεγόμενη λειτουργία του αγ. Πέτρου και το ελληνικό Ωρολόγιο μεταφρασμένα στα σλαβικά, δε δέχτηκαν το filioque και εισήγαγαν τις νηστείες της Ανατολικής εκκλησίας. . Έτσι στη Μοραβία για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε στη λατρεία η σλαβική γλώσσα. Αυτά προκάλεσαν την αντίδραση των Φράγκων κληρικών.

Οι δύο αδελφοί το 867 πήγαν στη Βενετία κι από κει στη Ρώμη, όπου έγιναν δεκτοί με τιμές από τον πάπα Ανδριανό Β΄ επειδή έφεραν μαζί τους τα λείψανα του επισκόπου Ρώμης Κλήμεντος, τα οποία βρήκαν στη θάλασσα της Χερσώνας της Κριμαίας. Εκεί ο Κωνσταντίνος έγινε μοναχός παίρνοντας το όνομα Κύριλλος. Πέθανε εκί το 869 και τον έθαψαν στο ναό του αγ. Κλήμεντος.

Ο Μεθόδιος χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Σιρμίου και εγκαταστάθηκε στην Παννονία. Η Παννονία ανήκε όμως στο Φραγκικό κράτος και υπάγονταν εκκλησιαστικώς στην αρχιεπισκοπή  Σαλτσβούργου, γι’ αυτό και οι Γερμανοί επίσκοποι συνέλαβαν τον Μεθόδιο, τον καθαίρεσαν και τον φυλάκισαν (870). Ο πάπας Ιωάννης Η΄ μόλις το έμαθε ενδιαφέρθηκε αμέσως επιτυγχάνοντας την αποφυλάκισή του.

Το 873 ο Μεθόδιος πήγε πάλι στη Μοραβία όπου συμπλήρωσε την μετάφραση ολόκληρης της Αγ. Γραφής. Εκεί πέθανε το 885.

Το έργο όμως των αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου καταστράφηκε, γιατί αργότερα με τις ενέργειες του επισκόπου Βίχιγκ και την έγκριση του πάπα Στεφάνου Ε΄ επιβλήθηκε η λειτουργία στα λατινικά και η εισαγωγή του filioque και απομακρύνθηκαν τα ελληνικά έθιμα.

Ακολούθησε διωγμός των μαθητών του Μεθοδίου, οι οποίοι εξοστρακίστηκαν στη Βουλγαρία, όπου εκεί τους υποδέχτηκε  ο ελληνομαθής βασιλιάς Συμεών για τις μεταφράσεις βιβλίων από τα ελληνικά στα σλαβικά. Στη Βουλγαρία άλλαξαν τους χαρακτήρες της γραφής και για το νέο αλφάβητο χρησιμοποιήθηκαν τα κεφαλαία ελληνικά. Αυτό εσφαλμένα ονομάστηκε Κυριλλικό, ενώ πραγματικά Κυριλλικό είναι το γλατολιτικό το οποίο σήμερα δεν χρησιμοποιείται πουθενά.

Τους δύο αδελφούς, φωτιστές των Σλάβων τιμούν οι Σλαβικοί λαοί ως αγίους, ιεραποστόλους και εθνικούς ήρωες γιατί με το έργο τους, με τη  γραφή, τις μεταφράσεις και την καλλιέργεια των γραμμάτων τους εισήγαγαν στον πνευματικό πολιτισμό και έκαναν την γλώσσα τους τους γραπτή και φιλολογική.

-Εκχριστιανισμός Ουγγαρίας

Οι κάτοικοι της Ουγγαρίας προήλθαν από νομαδικές φυλές του ουγγροφινλανδικού τόξου. Αυτοί μαζί με τους Ονογούρους αποτέλεσαν συμπαγή λαό και έκαναν τρομερές επιδριμές στη Δύση ώσπου κατατροπόθηκαν και περιορίστηκαν στον τόπο που β΄ρισκονται μέχρι και σήμερα.

Την εποχή του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου Ούγγροι μετανάστες πήγαν στην Κωνσταντινούπολη και βαπτίστηκαν. Όταν επέστρεψαν στη χώρα τους μαζί με αυτούς πήγε και έλληνας επίσκοπος, ο Ιερόθεος Τουρκίας, χειροτονημένος από τον πατριάρχη Θεοφύλακτο. Πολλοί πιστεύουν ότι ο Ιερόθεος είναι ο γνωστός στην ουγγρική παράδοση μάρτυρας Γκέλερτ.

Ο ηγεμόνας της χώρας Vajk αφού βαπτίστηκε και ονομάστηκε Στέφανος, νυμφεύθηκε την αδελφή του αυτοκράτορα Ερρίκου Β΄Γκιζέλα (995). Το έτος 1000 ζήτησε βοήθεια από τον πάπα Σίλβεστρο Β΄ ο οποίος έστειλε βασιλικό στέμμα και του αναγνώρισεβασιλικό αξίωμα, αν και γι’ αυτό ο Στέφανος θα πλήρωνε ετήσιο φόρο υποτελείας.

Αυτό το στέμμα ενώθηκε αργότερα με το στέμμα που του έστειλε ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ΄ (1071-1078) στον βασιλιά Γκέζα Α΄. Το διπλό αυτό στέμμα είναι το γνωστό που φορούν οι Ούγγροι βασιλιάδες. Αυτό το στέμμα κατά την διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου το έστειλαν στις Η.Π.Α για να το φυλάξουν από τους Γερμανούς και τελικά επεστράφη στην Ουγγαρία το 1978. Σήμερα βρίσκεται στο εθνικό μουσείο Βουδαπέστης.

Σή,ερα ο λαός των Ούγγρων ονομάζει την Ορθοδοξία παλαιά πίστη αντίθετα με τη νέα τη Δυτική.

Το 1001 ο πάπας ίδρυσε την επισκοπή Στριγγονίου ή Εστέργκομ η οποία αποτέλεσε τη βάση της οργανώσεως της εκκλησίας της Ουγγαρίας.

-Εκχριστιανισμός Ρωσίας

Το μεγάλο κράτος των Ρώσων οφείλει την ανάπτυξή του στους δραστήριους Σκανδιναβούς Βαράγγους, τους Ρως που με τον ηγέτη τους Ρούρικ κατέβηκαν κι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή γύρω από το Κίεβο στα μέσα του Θ΄ αι. Εκεί βρήκαν Σλάβους στους οποίους έδωσαν το όνομά τους , Ρώσοι και πήραν απ’ αυτούς τη γλώσσα. Το 860 έκαναν επιδρομή στο Βυζάντιο, αλλά ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ (Ο αυτοκράτορας έλειπε σε εκστρατεία στη Σικελία) με επικεφαλή τον πατριάρχη Φώτιο αντιστάθηκαν και έδιωξαν τους Ρώσους.

Οι Ρώσοι γνώρισαν τον χριστιανισμό από τους εμπόρους. Ο Ιγνάτιος και ο Φώτιος φρόντισαν για τον εκχριστιανισμό τους.

Μεγάλη σημασία είχε η επίσκεψη της χήρας του ηγεμόνα της Ουκρανίας Ιγκός Όλγας στην Κωνστνατινούπολη το 957 όπου έγινε δεκτή με μεγάλες τιμές. Είχε ασπαστεί τον χριστιανισμό και είχε ονομαστεί Ελένη. Ο γιος της Σβιατοσλάβος ήταν ειδωλολάτρης και συγκρούστηκε με τους Βυζαντινούς, νικήθηκε όμως από τον Ιωάννη Τσιμισκή στη Δρίτσα του Δουνάβεως το 971 και υπέγραψε συνθήκη.

Ο εγγονός της Όλγας Βλαδίμηρος εισήγαγε επίσημα τον χριστιανισμό στη χώρα του γι’ αυτό και ονομάστηκε άγιος και ισαπόστολος. Από το Νόβγκοροντ που είχε την έδρα του κυρίευσε το Κίεβο και έγινε μέγας ηγεμόνας (980-1015).

Ο Βλαδίμηρος ήταν ειδωλολάτρης. Επειδή οι Βυζαντινοί βρίσκονταν σε απελπιστικοί κατάσταση στο εσωτερικό ζήτησαν επί αυτοκρατορίας Βασιλείου Β΄ την βοήθεια του Βλαδιμήρου ο οποίος έστειλε στρατό και νίκησαν τους επαναστάτες Βάρδα Σκληρό και Βάρδα Φωκά. Τότε ο Βλαδίμηρος ζήτησε σε γάμο την αδελφή των αυτοκρατόρων Βασιλείου Β΄και Κωνσταντίνου Η΄, Άννα και υποσχέθηκε να γίνει χριστιανός. Ήταν η πρώτη φορά που πριγκίπισσα από βασιλικό γένος της Κωνσταντινουπόλεως θα παντεύονταν με αλλόφυλο. Οι αυτοκράτορες στην αρχή δίστασαν και αργοπώρησαν να δώσουν την συγκατάθεσή τους, τότε ο Βλαδίμηρος κατέβηκε με στρατό και κατέλαβε την Χερσώνα. Τότε οι Βυζαντινοί αναγκάστηκαν να στείλεουν την πριγκίπισσα Άννα στη Χερσώνα, ο Βλαδίμηρος βαπτίστηκε χριστιανός και κατόπιν έγινε ο γάμος.

Σύμφωνα με παλαιές παραδόσεις ο Βλαδίμηρος είχε στείλει απεσταλμένους στους Μουσουλμάνους του Βόλγα, στη Ρώμη και στην Κωνσταντινούπολη για να επιλέξει την κατάλληλη θρησκεία για το έθνος του. Οι αντιπρόσωποί του έμειναν έκθαμβοι από τη λειτουργία της Αγ. Σοφίας και είπαν στον Βλαδίμηρο ότι η καλύτερη θρησκεία είναι των Βυζαντινών.

Μετά τον εκχριστιανισμό τους οι Ρώσοι συνδέθηκαν το Βυζάντιο και το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Οι περισσότεροι από τους μητροπολίτες ήταν Έλληνες και χειροτονούνταν στην Κωνσταντινούπολη. Είχαν έδρα τους το Κίεβο με τίτλο «Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ρωσίας»

Το 1240 οι Μογγόλοι κυρίεψαν το Κίεβο, κι έτσι η έδρα της Μητροπόλεως μεταφέρθηκε στην Μόσχα το 1299.

Παράλληλα ο εσωτερικός πολιτικός χωρισμός της Ρωσίας επέφερε την ίδρυση και επιπλέον μητροπόλεων, της Γαλικίας και της Λιθουανίας.

Σημαντική κρίση μεταξύ Βυζαντίου και Ρωσίας δημιουργήθηκε όταν ο ηγεμόνας των Ρώσων Βασίλειος κάλεσε σύνοδο και εξέλεξαν ως νέο μητροπολίτη Ρωσίας τον Ιωνά. Όταν όμως ο νεοεκλεγμένος μητροπολίτης ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη για να επικυρωθεί η εκλογή του, έμαθε ότι η σύνοδος του πατριαρχείου είχε εκλέξει τον Έλληνα Ισίδωρο που βρισκόταν ήδη στον δρόμο προς τη Ρωσία.

Ο Ισίδωρος έλαβε μέρος στη σύνοδο της Φλωρεντίας και υπέγραψε την ένωση των εκκλησιών και το 1441 επέστρεψε στην Ρωσία για να εφαρμόσει την ένωση. Ο ηγεμόνας όμως της Ρωσίας διέταξε να συλλάβουν τον Ισίδωρο, αλλά αυτός πριν τον δικάσουν δραπέτευσε. Έτσι Ρώσοι τοποθέτησαν πλέον μόνοι τους τον δικό τους Ιωνά ως μητροπολίτη Ρωσίας.  

Το 1452 ο ηγεμόνας Βασίλειος Βασίλιεβιτς ζήτησε από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο να αναγνωρίσει τον Ιωνά, ο αυτοκράτορας τον ενέκρινε εξαιτίας των δυσμενών καταστάσεων που ζούσε τότε το Βυζάντιο κι έτσι η Ρωσία απόχτησε την εκκλησιαστική της αυτοτέλεια που επικυρώθηκε με τη ρωσική σύνοδο του 1459 η οποία αποφάσισε ότι εφεξής οι μητροπολίτες τους θα εκλέγονται στην Ρωσία.

Οι Ρώσοι απέδωσαν την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως ενέδωση των Βυζαντινών στην προδοτική σύνοδο της Φλωρεντίας.

-Εκχριστιανισμός Νοτίων Σλάβων

Οι Σέρβοι όπως μας πληροφορεί ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος ήταν εγκατεστημένοι στην Ουγγαρία, ήρθαν πιο νότια και μια ομάδα τους εγκαταστάθηκε στην περιοχή των σημερινών Σερβίων Κοζάνης αφού πήραν την άδεια του αυτοκράτορα Ηρακλέιου. Οι βυζαντινοί εξηγούν τη λέξη Σέρβος=Σέρβλος λατινικά δούλος. Βαθμιαία εξαπλώθηκαν στη σημερινή Σερβία.

Οι Σέρβοι επειδή εγκαταστάθηκαν στις δυτικές περιοχές της Βαλκανικής Χερσονήσου βράθηκαν στη δικαιοδοσία της Ρώμης. Όμως ο Ηράκλειος έστειλε ιεραποστόλους για τον εκχριστιανισμό τους.Αργότερα ο Βασίλειος Α΄ Μακεδών αποκατέστησε την βυζαντινή κυριαρχία στην περιοχή. Σημαντικό ρόλο στον εκχριστιανισμό τους έπαιξε το αλφάβητο των Κυρίλλου-Μεθοδίου.

Σημαντική προσωπικότητα της Σέρβικης εκκλησίας είναι άγιος Σάββας. Γεννήθηκε το 1173 και νέος πήγε στο Άγιο Όρος όπου έμεινε 16 χρόνια. Ο πατέρας του Στέφανος Νεμάνια ήταν ηγεμόνας της Σερβίας η οποία είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της το 1190. Ο Στέφανος παραιτήθηκε και έγινε μοναχός με το όνομα Συμεών, μαζί με τον γιο του Σάββα. Και οι δύο μόνασαν στην μονή Βατοπεδίου. Ο Σάββας έχτισε τη μονή Χειλανδαρίου το 1129. Το 1198 ζήτησε από Θεόδωρο Λάσκαρι και τον πατριάρχη Μανουήλ Α΄ Χαριτόπολυο να αεγκρίνουν την ανεξαρτητοποίηση της Σερβικής εκκλησίας. Έτσι ιδρύθηκε η αρχιεπισκοπή Πεκίου και ο ίδιος έγινε αρχιεπίσκοπος.

Ο αρχιεπίσκοπος Σάββας όρισε ως έδρα της αρχιεπισκοπής του την Ζίτσα κι εκεί έστεψε τον αδερφό του Στέφανο βασιλιά της Σερβίας.

Αργότερα ο βασιλιάς Στέφανος Δουσάν κυρίεψε βυζαντινές επαρχίες και ανακήρυξε την αρχιεπισκοπή σε πατριαρχείο. Πρώτος πατριάρχης Σερβίας ήταν ο Ιωαννίκιος, ο οποίος έστεψε τον Στέφανο Δουσάν αυτοκράτορα των Σέρβων και των Ελλήνων. Οι Βυζαντινοί εκείνη την εποχή βρίσκοντας σε εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Καντακουζηνού και Ιωάννη Παλαιολόγου κι έτσι δεν αντέδρασαν σε αυτές τις εξελίξεις. Το 1352 όμως ο πατριάρχης Κάλλιστος αναθεμάτισε τον κλήρο, τον λαό και τον Στέφανο Δουσάν. Ο αναθεματισμός αυτός κράτησε 20 χρόνια.

Εν τέλει το 1389 οι Σέρβοι ηττήθηκαν από τους Τούρκους  στο Κοσσυφοπέδιο και υποδουλώθηκαν στους Οθωμανούς.

-Εκχριστιανισμός Ρουμανίας

Η Δακία ήταν χώρα στα βόρεια του Δούναβη. Οι κάτοικοί της ήταν συγγενείς με τους Θράκες και του Ιλλυρίους. Η Ρωμαϊκή επιρροή στην περιοχή ήταν έντονη από πολύ νωρίς.

Ο Χριστιανισμός στην αρχή διαδόθηκε στη Μικρή Σκυθία, τη σημερινή Δοβρουτσά, στα παράλια του Εύξεινου Πόντου όπου σύμφωνα με την παράδοση εκεί κήρυξε ο Απόστολος Ανδρέας. Εκεί υπήρχαν αρχαίες ελληνικές πόλεις όπως η Τόμις η σημερινή Κωνστάντσα, η Ολβία η Παρθενόπολη κ.α. Ο χριστιανισμός διαδόθηκε πρώτα στους Δακοθράκες κυρίως από στρατιώτες των Ρωμαϊκών λεγεώνων. Ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός επέδρασε δραστικά στην περιοχή και την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου είχε εξαπλωθεί σημαντικά.

Το ΙΔ΄ αι. ο ηγεμόνας της Βλαχίας Αλέξανδρος Βασσα΄ραβας, πέτυχε να ιδρύσει την μητρόπολη Ουγγροβλαχίας (1359) με πρώτο μητροπολίτη τον Υάκινθο.

Στα μέσα του ΙΔ΄ αι. ο Ντράγκος Βόντα ελευθέρωσε από τους Ούγγρους μια επαρχία, την Μολδαβία και ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Αντώνιος Δ΄ (1389-1390) ίδρυσε την μητρόπολη Μαυροβλαχίας ή Μολδοβλαχίας.

-Οι εξελίξεις στην Βουλγαρική εκκλησία: Προς το τέλος της βασιλείας του Πέτρου (903-927), οι Ρώσοι έκαναν επιδρομή και κατέλαβαν την Πρεσλάβα. Μετά τον θάνατο του Πέτρου ο Ιωάννης Τσιμισκής έδιωκε τους Ρώσους, μπήκε στην πρωτεύουσα και την ελευθέρωσε. Ο Τσιμισκής κατάργησε το πατριαρχείο της Βουλγαρίας και το έκανε μητρόπολη του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως (Μητρόπολη Δρίστρας). Στη Δυτική Βουλγαρία όμως ο τσάρος Σαμουήλ (976-1014) ίδρυσε κράτος και νέα εκκλησία με έδρα την Αχρίδα. Εναντίον του Σαμουήλ πολέμησε ο Βασίλειος Β΄ ο Βουλγαροκτόνος και διέλυσε το κράτος που είχε σχηματιστεί. Κυρίευσε το 1018 την Αχρίδα, όπου ήταν εγακατεστημένος και ο αρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας Ιωάννης. Ο Βασίλειος Β΄ με τρία χρυσόβουλα (1018-1020) έκανε την Αρχιεπισκοπή Αχρίδας αυτοκέφαλη με πλατιά εκκλησιαστική αυτονομία και όρισε τα όριά της, που περιλάβαιναν και πολλές ελληνικές επαρχίες, έτσι ο χαρακτήρας της έγινε ελληνικός αν και είχε πολλούς σλαβικούς πληθυσμούς.

Το 1186 δημιουργήθηκε το δεύτερο βουλγαρικό κράτος με την επανάσταση των δύο αδελφών Πέτρου και Ιωάννη Ασέν από το Τύρνοβο, το οποίο ανακηρύχτηκε έδρα του κράτους. Αυτό το κράτος διατηρήθηκε μέχρι το 1393, οπότε καταλύθηκε από τους Τούρκους. Εκεί δημιουργήθηκε μια δεύτεη ανεξάρτητη αρχιεπισκοπή, εκτός της Αχρίδας. Ο διάδοχος του Πέτρου Ιωάννης Καλογιάννης για τους Βούλγαρους και «σκυλογιάννης» για τους Βυζαντινούς εξακολούθησε τον πόλεμο κατά του Βυζαντίου. Για να αναγνωριστεί αυτοκράτορας, απευθύνθηκε στον πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ και κήρυξε την ένωση της Βουλγαρικής εκκλησίας με την παπική. Τελικά ο πάπας δεν αναγνώρισε τον Ιωάννη αυτοκράτορα, αλλά τον ονόμασε βασιλέα.

Ο Ιωάννης Ασέν Β΄ (1218-1241) για πολιτικούς λόγους πλησίασε τους Βυζαντινούς και πάντρεψε την κόρη του με τον γιο του αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη. Το 1235 στη σύνοδο της Λαμψάκου η οποία εξέκωκε τόμο αυτοκεφαλίας στην Βουλγαρική εκκλησία και ο αρχιεπίσκοπός τους, ονομάστηκε πατριάρχης. Στην ουσία όμως αυτός παρέμεινε ένας απλός τίτλος, γιατί ο Βούλγαρος πατριάρχης, έπρεπε να μηνμονεύει τον Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ανέλαβε οικονομικές υποχρεώσεις απέναντί του. Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν την δυσαρέσκεια  του πάπα Γρηγορίου Θ΄, ο οποίος παρακίνησε τους Ούγγρους να επιτεθούν εναντίον των Βουλγάρων. Ο Ασέν, τρομοκρατήθηκε, διέκοψε σχέσεις με τους Βυζαντινούς, αλλά το 1239 και πάλι αποκαταστάθηκε η πρότερη κατάσταση.

Το 1382 οι Τούρκοι κατέκτησαν την Σόφια και το 1393 το Τύρνοβο κι έτσι καταλύθηκε το δεύτερο βουλγαρικό κράτος, οπότε άρχισε και για την Βουλγαρία η εποχή της Τουρκοκρατίας.

Η αυτοκέφαλη εκκλησία της Κύπρου: Η εκκλησία της κύπρου είναι αρχαία και Αποστολική. Η Γ΄Οικουμενική σύνοδος επικύρωσε από νωρίς την ανεξαρτησία και το αυτοκέφαλό της με τον Ζ΄ κανόνα. Το 647 οι Άραβες κυρίευσαν την Κύπρο και κατέστρεψαν την πρωτεύουσα Κωνσταντία. Αργότερα ο Ιουστινιανός Β΄ έχτισε γι’ αυτούς καινούρια πόλη την Ιουστινιανούπολη (690) και οαρχιεπίσκοπός τους πήρε τον τίτλο Ιουστινιανουπόλεως. Οι Κύπριοι τάχθηκαν από νωρίς εναντίον των εικονομάχων. Στην μονή Κύκκου σώζεται η εικόνα της Παναγίας που αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά.

Η Κύπρος της εποχή της Γ΄ σταυροφορίας το 1192 κυριεύτηκε από τον βασιλιά της Αγγλίας Ριχάρδο Λεοντόκαρδο, κατόπιν πέρασε στα χέρια των Λουιζιάν και στην συνέχεια των Βενετών, μέχρι το 1571 που την κυρίεψαν οι Τούρκοι. Παρά τις Λατινικές κατακτήσεις και πιέσεις, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού παρέμεινε πιστό στην Ορθοδοξία ακόμη και την εποχή της Τουρκοκρατίας.