1774-1896 ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΣΑΝ ΤΟΥΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥΣ
Μετά τον καταστρεπτικό Ρωσοτουρκικό πόλεμο, η Ρωσία με τη συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774) ανέλαβε την προστασία των χριστιανών στην Τουρκία. Έτσι ο Σελήμ Γ΄ (1789-1807) επέτρψε την ενεξιθρησκεία για τους χριστιανούς. Λίγο αργότερα όμως οι μουσουλμάνοι με ηγέτη τον Μαχμούτ Β΄ (1808-1839) επαναστάτησαν κι έτσι στερέωσαν την εξουσία τους απέναντι σε πολίτες και πασάδες που είχαν αποχωριστικές τάσεις, όπως ο Αλή πασάς στην Ήπειρο.
Η ελληνική επανάσταση του 1821 έφερε την οργή των Τούρκων κατά των Ελλήνων. Οι Τούρκοι κρέμασαν τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄, σκότωσαν μητροπολίτες και λαϊκούς στην Κωνσταντινούπολη.
Το 1829 με τη συνθήκη της Αδριανουπόλεως, ανακηρύχτηκε η ανεξαρτησία της Ελλάδος, επιβεβαιώθηκαν τα προνόμια των παραδουνάβιων ηγεμονιών και αυξήθηκε εδαφικά η Σερβία.
Η Εκκλησία της Ελλάδος συμμετείχε ενεργά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Για την ρύθμιση των εκκλησιαστικών πραγμάτων η Δ. Εθνοσυνέλευση όρισε «Μινιστέριον της θρησκείας». Πρώτος υπουργός διορίστηκε ο επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ ο οποίος προσπάθησε αρχιερατική σύνοδο με σκοπό την ρύθμιση των διοικητικών της Εκκλησίας και των σχέσεων με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Ο Ιωσήφ όμως δεν μπόρεσε να φέρει σε πέρας το έργο του. Το 1825 παραιτήθηκε από το υπουργείο θρησκείας όπως και από το υπουργείο Δικαιοσύνης που στο μεταξύ είχε αναλάβει. Ούτε και ο διάδοχός του Ιωνάς κατάφερε κάτι λόγω της επιδρομής του Ιμπραήμ της Αιγύπτου.
Στη συνέλευση της Επιδαύρου και της Τροιζήνας (1826-1827), οι επίσκοποι Παλαιών Πατρών Γερμανός, Τριπόλεως Δανιήλ, Ανδρούσης Ιωσήφ, Κορίνθου Κύριλλος, Ρέοντος Διονύσιος και Βρεσθένης Θεοδώρητος υπέβαλαν υπόμνημα για την καθόλου εκκλησιαστική κατάσταση που επικρατούσε, την ανάγκη σύγκλησης Ιεραρχίας σε σύνοδο καθώς και την ανάγκη ιδρύσεως αυτόνομης Εκκλησίας της Ελλάδος υπό την πνευματική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Τίποτα όμως από τα παραπάνω δεν πραγματοποιήθηκε γιατί κατέφτασε ως κυβερνήτης της χώρας ο Καποδίστριας.
Ο Καποδίστριας φρόντισε για την ορθή τακτοποίηση των εκκλησιαστικών πραγμάτων. Αποκατέστησε την επικοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο γιατί είχε διακοπεί μετά τον μαρτυρικό θάνατο δι’ απαγχονισμού του εθνομάρτυρα Γρηγορίου του Ε΄. Όμως στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας κι έτσι ανεστάλη το πρόγραμμα ανορθώσεως της Εκκλησίας της Ελλάδας και της αποκατάστασης των σχέσεων με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1833-1850
Στην βασιλεία του Όθωνα η Εκκλησία της Ελλάδος βρέθηκε κάτω από την ιδεολογική-πολιτική επίδραση τριών προσώπων: Αδαμαντίου Κοραή, Θεόκλητου Φαρμακίδη και του αντιβασιλέα Γεωργίου Μάουερ.
Ο Κοραής ήταν φορέας ιδεών της γαλλικής διαφωτίσεως, διετύπωνε τη γνώμη ότι η Εκκλησία της απελευθερωμένης Ελλάδας πρέπει να είναι διοικητικά ελεύθερη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Συμφωνούσαν μαζί του και οι δύο προαναφερόμενοι.
Στην πράξη ο Μάουερ (προτεστάντης στο δόγμα) σε συνεννόηση με τον Θεόκλητο Φαρμακίδη κατήρτισε επταμελή επιτροπή υπό την προεδρία του υπέργηρου Πανούτσου Νοταρά και δύο πρόσφυγες αρχιερείς . Η επιτροπή αποφάσισε την ίδρυση «Ιεράς Συνόδου του Βασιλείου της Ελλάδος», την οποίο θα διόριζε ο βασιλέας. Σύμφωνα με την επιτροπή η εκκλησία θα εξαρτιόταν απόλυτα από την πολιτεία.
Στις 23 Ιουνίου 1833 συντάχθηκε το πρώτο καταστατικό διάταγμα για την συγκρότηση συνόδου. Έτσι με πολιτειακό θεμέλιο έγινε το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος χωρίς την κανονική έγκριση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο οποίο 1100 χρόνια υπάγονταν.
Σύμφωνα με τον πρώτο αυτόν καταστατικό νόμο, η αυτοκέφαλη Εκκλησίας της Ελλάδος αναγνωρίζει πνευματική κεφαλή τον «Κύριο ημών Ιησού Χριστό», διοικητική δε κεφαλή τον βασιλέα. Στις συνεδριάσεις της συνόδου έπρεπε να υπάρχει πάντοτε βασιλικός επίτροπος. Απουσία του επιτρόπου έθετε την ισχύ της συνόδου άκυρη.
Όσοι κληρικοί διαφώνησαν, εκτοπίστηκαν, γύρω στα 400 μοναστήρια διαλύθηκαν και η μεγάλη περιουσία τους δόθηκε στο κράτος.
Το πατριαρχείο δήλωνε ότι αγνοεί την ύπαρξη «Ιεράς Συνόδου του Βασιλείου της Ελλάδος».
Παράλληλα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο οι εξελίξεις έτρεχαν: Το 1839 με εισήγηση του Ρεσίδ πασά, οι χριστιανοί και οι Ιουδαίοι αναγνωρίστηκαν ίσοι με τους μουσουλμάνους και εξασφαλίζονταν η ζωή και η περιουσία τους. Λίγο αργότερα Το 1843 με νέο διάταγμα απαγορεύονταν οι διωγμοί για θρησκευτικούς λόγους. Ενώ Το 1853 αναγνωρίστηκαν τα προνόμια του οικουμενικού πατριαρχείου. Συνεπώς τα πράγματα έβαιναν επιτέλους καλώς στην Κωνσταντινούπολη για τους λιγοστούς εναπομείναντες Ορθοδόξους.
Στις 30 Μαΐου 1850 η Ιερά Σύνοδος ζήτησε τελικά επίσημα από το Οικουμενικό Πατριαρχείο να αναγνωρίσει το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Στην Κωνσταντινούπολη συνεκλήθη έκτακτη ενδημούσα σύνοδος, την 16 Ιουνίου 1850 η οποία μετά από 15 μέρες (29/6/1850) με συνοδικό τόμο, έγινε όχι αναγνώριση, όπως ζητούσε η Ελληνική πλευρά, αλλά ανακήρυξη του αυτοκεφάλου, δηλαδή η από το 1833 κ.ε εκκλησιαστική διοίκηση της Ελλάδος ήταν ανύπαρκτη για το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Οι κυριότερες διατάξεις του τόμου είναι: α) Η Εκκλησία της Ελλάδος ανακηρύσσεται ελεύθερη και ανεξάρτητη, β) Διοικείται από Σύνοδο διαρκή που αποτελείται από αρχιερείς και έχει Πρόεδρο πάντοτε τον εκάστοτε μητροπολίτη Αθηνών, ο οποίος διοικεί τα της Εκκλησίας σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες ανεξάρτητα από κάθε πολιτική παρέμβαση, γ) Οι αρχιερείς στη Θεία Λειτουργία θα μνημονεύουν τη σύνοδο, τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τους λοιπούς πατριάρχες κατά σειρά και τάξη, καθώς και πάσης επισκοπής ορθοδόξων, δ) Θα λαμβάνει άγιο Μύρο από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ε) Ο Πρόεδρος της συνόδου μόλις αναλαμβάνει καθήκοντα θα αποστέλλει τα συνοδικά γράμματα στον Οικουμενικό και τους λοιπούς πατριάρχες, στ) Τα της εσωτερικής εκκλησιαστικής διοικήσεως θα ρυθμίζονται από την Ιερά Σύνοδο, ζ) Για γενικότερα εκκλησιαστικά ζητήματα η Ιερά Σύνοδος θα αναφέρεται στον Οικουμενικό Πατριάρχη και στην Πατριαρχική Σύνοδο.
Λαός και βασιλέας Όθωνας χαιρέτισαν αυτό το εκκλησιαστικό γεγονός.Το 1856 με το Χάττι Χουμαγιούν ανανεώθηκε η αναγνώριση των ίσων δικαιωμάτων των χριστιανών και καθιερώθηκε πλήρης ανεξιθρησκία.
Από το 1861 έως το 1876 έγιναν γεγονότα που φανερώνουν την κατάπτωση της Τουρκίας μέχρι να πάρει τον θρόνο ο Αβδούλ Χαμίτ Β΄ (1876-1908)
Ο Χαμίτ ήταν άνθρωπος νευροπαθής, έπασχε από μανία καταδιώξεως και διακρίνονταν για τον θρησκευτικό φανατισμό του.
Μετά τις σφαγές στην Βουλγαρία κηρύχτηκε Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Το 1878 υπογράφηκε η συνθήκη του Αγ. Στεφάνου με την οποία μεγάλωσε υπερβολικά η Βουλγαρία. Ύστερα από λίγους μήνες απελευθερώθηκαν τελείως οι Σέρβοι, οι Βλάχοι και οι Βούλγαροι καθώς και ένα μέρος της Θεσσαλίας και της Ηπείρου.
Το 1876 έγινε η μεγάλη σφαγή των Αρμενίων, κάτι που το 1895-96 προκάλεσε τη μεγάλη εξέγερση στην Ευρώπη.
βιβλιογραφία
1. Εκκλησιατική Ιστορία Ι. Αναστασίου, εκδ. Επίκεντρο
2. Εκκλησιαστική Ιστορία Αν. Αγγελόπουλου (ιστορία των δομών διοικήσεως και ζωής της εκκλησίας της Ελλάδος. εκδ. Κυριακίδη