1690-1789 Δεϊσμός-Διαφωτισμός

Δεϊσμός

Οι αντιλήψεις του Λοκ και οι πληροφορίες που έγιναν γνωστές για τους αρχαίους πολιτισμούς της Ανατολής παρήγαγαν  τον Δεϊσμό που έφτασε στην ακμή του το πρώτο μισό του ΙΗ΄ αι. όμως παρουσιάστηκε ως σοβαρή απειλή για την χριστιανική θρησκεία στο τέλος του ΙΖ΄ αι.

Ο λόρδος Χέρμπερτ του Τσέρμπερυ τόνισε πέντε βασικά σημεία του Δεϊσμού: Ο Θεός υπάρχει, έχουμε χρέος να τον λατρεύουμε και ο σωστός τρόπος της λατρείας του είναι η αρετή, οι άνθρωποι πρέπει να μετανοούν για τα σφάλματά τους και τον θάνατο ακολουθούν η αμοιβή και η τιμωρία. Παρακάτω όμως ο δεϊσμός υποστήριξε ότι η αποκάλυψη ήταν συγκαλυμμένη δεισιδαιμονία και ο Χριστός ήταν άνθρωπος, ανώτερος όμως από τον θαυματοποιό Απολλώνιο τον Τυανέα. Έτσι αρνήθηκαν τα θαύματα και περιόρισαν το υπερφυσικό. Θεώρησαν τους ιερείς υπεύθυνους για δεισιδαιμονίες και εχθρούς της ανθρωπότητας.

Ο Δεϊσμός είχε επίδραση στην Γερμανία και σε άλλες χώρες και ενίσχυσε την ανάπτυξη του ορθολογισμού.

Διαφωτισμός

Διαφωτισμός ονομάστηκε το πνευματικό κίνημα που επικράτησε στη Δ. Ευρώπη από το τέλος του ΙΖ΄ αι. μέχρι την Γαλλική Επανάσταση, έτσι τον ΙΗ΄ αι.  οι άνθρωποι πίστευαν ότι ανήκουν σε μια φωτισμένη και απελευθερωμένη εποχή, τον αιώνα των φώτων ή Αιώνα της λογικής.

Οι Διαφωτιστές θεώρησαν ότι η «φωτισμένη» συνείδηση του ανθρώπου πρέπει να απελευθερωθεί από τις παραδοσιακές αυθεντίες και ν’ ακολουθήσει τη λογική. Έτσι οι οπαδοί του Διαφωτισμού με τη λογική και την επιστήμη έκριναν το κατεστημένο, την κοινωνία, την πολιτεία, την εκκλησία και κάθε θεσμό με σκοπό να τα αναπλάσουν.

Ο Καντ έδωσε τον ορισμό: «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα δε, είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι τον νου σου χωρίς την καθοδήγηση κάποιου άλλου (αυθεντία). Είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτήν την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται  όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στην έλλειψη αποφασιστηκότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Τόλμα να στοχάζεσαι. Έχε θάρρος να χρησιμοποιείς το δικό σου νου. Αυτό είναι έμβλημα του Διαφωτισμού. Οκνηρία και δειλία είναι οι αιτίες που ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων μένουν όλη τη ζωή τους ανώριμοι και που κάνεις εύκολο σε άλλους να τους επιβληθούν ως κηδεμόνες».

Οι Διαφωτιστές πίστευαν ότι οι φυσικοί νόμοι κυριαρχούσαν σ’ ολόκληρο το πεδίο του επιστητού στο οποίο το λογικό μπορεί νε εισδύσει, αφού το φυσικό και το λογικό είναι συνώνυμα.

Η θεολογία και η ηθική της εκκλησίας υποβλήθηκαν στην πιο άσπλαχνη κριτική απ’ όσες είχε ποτέ γνωρίσει.

Για τους Διαφωτιστές ο αφηρημένος και απόμακρος Θεός που δε ζητούσε τίποτα προσωπικό από τον άνθρωπο, ήταν ο Θεός της φύσεως, ο μέγας γεωμέτρης και αρχιτέκτονας του σύμπαντος, αιώνιος, αναλλοίωτος, υπερβατικός, όπως έλεγε ο Βολταίρος. Ο Θεός αυτός δεν ενδιαφερόταν για τον άνθρωπο και τις τύχες του, γι’ αυτό και οι φιλόσοφοι δεν δεχόταν την αποκάλυψη, ούτε την αγία Γραφή και την εκκλησία. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της αποθέωσης των ιδεών του Νεύτωνος, η οποία οδήγησε σε θεοποίηση της φύσεως και αποθεοποίηση του Θεού.

Η έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας, ήταν το σημείο συνάντησης των φιλοσόφων. Ο πρώτος εκδότης ήταν ο Ντιντερό και συντάκτες της οι πιο σημαντικοί διανοούμενοι της εποχής: Ο Βολταίρος, ο Ρουσσώ, ο Μοντεσκιέ, ο Ντ’ Αλαμπέρ κ.α. Στην εγκυκλοπαίδεια ενσωματώθηκε η βασική φιλοσοφία του Διαφωτισμού, δηλαδή η πίστη στην επιστημονική αλήθεια, το μίσος για τις δεισιδαιμονίες, ο σκεπτικισμός για τις θρησκείες.

Πατριάρχης του Διαφωτισμού υπήρξε ο Βολταίρος. Αυτός τόνισε την απλότητα των νόμων του Νεύτωνα και έβγαλε τα συμπεράσματά του. Δεν ήταν άθεος, όμως δεχόταν τον Θεό των Δεϊστών, επιτέθηκε όμως με καυστικό πνεύμα εναντίον της εκκλησίας.

Για τον άνθρωπο οι Διαφωτιστές πίστευαν ότι είναι από τη φύση του αγαθός και αν βρεθεί στο κατάλληλο περιβάλλον θα φωτιστεί και θα μείνει αγαθός.

Το κίνημα του Διαφωτισμού κλόνισε την πίστη στην υπερφυσική αυθεντία, αρνήθηκε την Αποκάλυψη, ειρωνεύτηκε τα θαύματα και αρνήθηκε τα κυριότερα δόγματα του Χριστιανισμού.