ΙΕ΄(15η) Οκτωβρίου.
Τη δεκάτη Πέμπτη του αυτού μηνός, μνήμη του αγίου ιερομάρτυρος Λουκιανού, πρεσβυτέρου της εν Αντιοχεία Εκκλησίας.
Ο άγιος Λουκιανός έζησε στα χρόνια του μεγάλου διωγμού (304-312). Καταγόταν από την Αντιόχεια (κατ’ άλλους από τα Σαμόσατα). Όταν πέθαναν οι γονείς του μοίρασε όλη του την περιουσία στους φτωχούς και πήγε στην Έδεσσα της Οσροήνης για να παρακολουθήσει την πνευματική διδασκαλία του Μακαρίου, ενός φημισμένου διδασκάλου. Έλαβε το άγιο βάπτισμα και πέρασε κατόπιν εκεί πολλά χρόνια με νηστεία και προσευχή. Περνούσε δε τις νύχτες του με μελέτη της Αγίας Γραφής, σε τέτοιο σημείο που ξεχνούσε να κοιμηθεί.
Η εκκλησία της Αντιοχείας έχοντας επίγνωση του ενάρετου βίου του Λουκιανού, τον κάλεσε να επιστρέψει και τον χειροτόνησε πρεσβύτερο. Εκεί ο Λουκιανός ίδρυσε την περίφημη «Σχολή των ερμηνευτών», όπου υπό την καθοδήγησή του οι μαθητές του διδάσκονταν την ερμηνεία της Αγίας Γραφής. Ήταν δε γνώστης της εβραϊκής γλώσσας και έτσι είχε τη δυνατότητα να διορθώσει τα κείμενα που είχαν φθαρεί με τα χρόνια ή που τα είχαν παραλλάξει οι αιρετικοί.
Όταν έμαθε για τη δράση του Λουκιανού ο αυτοκράτορας Μαξιμιανός Δάια διέταξε να τον συλλάβουν και να τον μεταφέρουν στην Νικομήδεια όπου διέμενε. Στην πόλη αυτή ο Λουκιανός άρχισε με μεγάλο ζήλο να ενθαρρύνει τους χριστιανούς, που από τον φόβο των βασανιστηρίων, εγκατέλειπαν την πίστη τους και ασπάζονταν την ειδωλολατρία. Τα λόγια του είχαν τέτοια δύναμη ώστε όλοι μετανόησαν για τη δειλία τους και έτοιμοι ανυπομονούσαν να δώσουν τον αγώνα του μαρτυρίου. Ο άγιος όταν μιλούσε ακτινοβολούσε από τη Θεία Χάρη και έτσι όσοι τον έβλεπαν πείθονταν και μόνο από τη παρουσία του για την αλήθεια των λεγομένων του.
Από φόβο μήπως και ο ίδιος ο αυτοκράτορας πέσει θύμα αυτής της χάριτος, κάλεσε τον άγιο να παρουσιαστεί ενώπιόν του και έβαλε ανάμεσά τους ένα παραπέτασμα. Ο Μαξιμιανός αφού δεν μπόρεσε με κανένα επιχείρημα να μεταστρέψει τον Λουκιανό, διέταξε να τον βασανίσουν και έπειτα να τον αφήσουν στο κελί του να πεθάνει από την δίψα και από την πείνα. Καθώς πλησίαζε η μέρα των Θεοφανείων, ένας μεγάλος αριθμός μαθητών του Λουκιανού ήλθε από την Αντιόχεια για να τον δουν για τελευταία φορά και να πάρουν την ευλογία του στο κελί του. Έχοντας μαζί τους λίγο άρτο και λίγο οίνο, τον παρακάλεσαν για τελευταία φορά να τελέσει την αναίμακτο λατρεία. Καθώς δεν υπήρχε θυσιαστήριο αγιασμένο ο Λουκιανός τέλεσε την Θεία Λειτουργία στο στέρνο του.
Οι μέρες περνούσαν και ο άγιος έμενε ακλόνητος στην πείνα και στην δίψα. Για να τον προκαλέσουν οι ειδωλολάτρες έβαλαν μπροστά του ένα τραπέζι γεμάτο ειδολόθυτα κρέατα και άλλα εδέσματα. Ο άγιος όμως τα καταφρόνησε και κάθε φορά που τον παρακινούσαν να ενδώσει εκείνος απαντούσε «Χριστιανός ειμί!». Την Τρίτη φορά που έδωσε αυτή την απάντηση παρέδωσε την ψυχή του στον Θεό. Ο θάνατος του αγίου Λουκιανού θεωρείται ότι οριοθετεί το τέλος του μεγάλου διωγμού.
Ο αυτοκράτορας διέταξε να ρίψουν το σώμα του στη θάλασσα, αλλά ένα δελφίνι το πήρε στην ράχη του και το έφερε στην ακρογιαλιά, κοντά στο Δρέπανο της Βιθυνίας. Έτσι οι πιστοί μπόρεσαν να τον ενταφιάσουν. Εκεί αργότερα ο Μέγας Κωνσταντίνος ίδρυσε την Ελενούπολη , όπου κτίσθηκε μεγάλος ναός προς τιμήν του αγίου Λουκιανού.
- Τη αυτή ημέρα μνήμη του οσίου πατρός ημών Σαβίνου εν Κύπρω.
- Ο όσιος πατήρ ημών και ομολογητής Βάρσος, επίσκοπος Εδέσσης εν ειρήνη τελειούται.
- Ο όσιος πατήρ ημών Ευθύμιος ο Νέος εν ειρήνη τελειούται.
- Τη αυτή ημέρα μνήμη του αγίου ιερομάρτυρος Λουκιανού, πρεσβυτέρου της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου.
- Μνήμη του αγίου Ιωάννου, επισκόπου Σουζντάλ.
Ταις των σων αγίων πρεσβείαις, Χριστέ, ελέησον ημάς. Αμήν.