Δευτερονόμιον
Ο Μωυσής στο «Δευτερονόμιον», αρχικά θυμίζει στη νέα γενιά των Εβραίων τις ευεργεσίες αλλά και την αυστηρότητα του νόμου του Θεού. Τούτο το κάνει για να παρακινήσει στους Ισραηλίτες σε τέλεια υπακοή στο νόμο του Θεού λίγο πριν πεθάνει.
Έτσι συνοπτικά, υπενθυμίζει την εκλογή των συνεργατών του σύμφωνα με την συμβουλή του πεθερού του Ιοθόρ δια την εκδίκαση των υποθέσεων των ισραηλιτών. Οι βοηθοί αυτοί σύμφωνα με αναλυτές ήταν περίπου 78.600. Αυτοί οι συνεργάτες έπρεπε να είναι αμερόληπτοι στις αποφάσεις τους, μη επηρεαζόμενοι από τη δύναμη ή αδυναμία του δικαζομένου.
Θυμίζει την αποστολή των κατασκόπων οι οποίοι κατασκόπευσαν τη γη Χαναάν, δηλαδή τη γη της επαγγελίας και αποθάρρυναν τον ισραηλιτικό λαό περιγράφοντας υπερβολικά πράγματα. (ότι τα τείχη της πόλης έφταναν ως τον ουρανό, ότι εκεί κατοικούσαν γίγαντες κλπ.) Η έλλειψη πίστεως των ισραηλιτών στις υποσχέσεις του Θεού οδήγησε το λαό σε στρατιωτική ήττα υπό των Αμορραίων, Αμαληκιτών και Χαναναίων και νέα περιπλάνηση στην έρημο.
Τους Αμορραίους αργότερα οι Εβραίοι κατόπιν της περιπλανήσεως στην έρημο τους νίκησαν, μη αφήνοντας όπως λέει το κείμενο καμία «ψυχή ζωντανή». Οι βασιλείς των Αμορραίων Ωγ και Σηών συνετρίβησαν από το στρατό των Εβραίων με τη δύναμη του Θεού, αφού οι αντίπαλοι Αμορραίοι ήταν σαφώς περισσότεροι και ισχυρότεροι και οι πόλεις τους ήταν καλά οχυρωμένες. Ο δε Ωγ ήταν βασιλέας γιγάντων. Το κρεβάτι που ξάπλωνε ή το φέρετρό του είχε μήκος 3,96μ. και πλάτος 1,76μ[1]
Ο Μωυσής τελειώνοντας την περιληπτική του διήγηση της περιπλανήσεως των Ισραηλιτών από την έρημο του Σινά μέχρι τη συντριβή των Αμορραίων, καλεί του Εβραίους να είναι πολύ προσεκτικοί στην τήρηση του νόμου του Θεού για να μην παροργίσουν τον Ευεργέτη τους. Έτσι από το 5ο κεφ. του Δευτερενομίου αρχίζει ο Μωυσής την ανακεφαλαίωση του νόμου ξεκινώντας από τον δεκάλογο ο οποίος ήταν και η βάση του νόμου. Οι περισσότεροι ακροατές δεν υπήρχαν όταν εδίδετο ο δεκάλογος στο Σινά και γι’ αυτό ο Μωυσής τα επαναλαμβάνει όλα από την αρχή στη νέα γενιά των ισραηλιτών.
Ο Θεός έδωσε εντολή να εξολοθρεύσουν οι ισραηλίτες πλήρως όλα τα ειδωλολατρικά έθνη που θα βρουν μπροστά τους στο δρόμο προς τη γη της Επαγγελίας. Όπως όμως θα δούμε πιο κάτω στα κεφάλαια Έσδρας και Νεεμίας αυτό δεν εφαρμόστηκε πλήρως. Όπως επίσης δεν τηρήθηκε και η εντολή του Θεού να μη χρησιμοποιήσουν τους ιερούς τόπους των ειδωλολατρών για τη λατρεία τους.
Τα μεγέθη των λαών Χαναάν εν συγκρίσει με το μέγεθος του Εβραϊκού στρατού ήταν ανόμοια σε βάρος πάντα των ισραηλιτών. Εν τούτοις ο Θεός υπόσχεται στους Εβραίους ότι ο Ίδιος με την κραταιά Του δύναμη θα νικήσει τους ειδωλολάτρες και θα τους εξαφανίσει όπως άλλοτε έκανε με του Αιγυπτίους. Άρα το παρελθόν αποτελεί την εγγύηση για το μέλλον.
Αξιοπρόσεκτο είναι το 8ο κεφ. του Δευτερονομίου, στο οποίο ο ομιλών Θεός δίδει νέες επεξηγήσεις για την πολυετή περιπλάνηση των ισραηλιτών στην έρημο. Όχι μόνο δια την απείθεια των Εβραίων αλλά και για παιδαγωγικούς λόγους ίνα κατανοήσουν την απόλυτη εξάρτησή τους από τον Θεό. «Οι θλίψεις εξάγουν το βάθος των σκέψεων και συναισθημάτων, μας δείχνουν ποιοι είμεθα»[2]
Ο Θεός θυμίζει επιπλέον στους ισραηλίτες την Πρόνοια που τους έδειξε στα χρόνια των περιπλανήσεων στην έρημο: «Δεν σας έλειψε τίποτε» τους είπε. Ακόμη και τα ενδύματά τους, αλλά και τα παπούτσια τους παρέμειναν θαυματουργικώς άφθαρτα παρά τις αντίξοες συνθήκες.
Η κατάκτηση της Χαναάν δεν επρόκειτο να επιτευχθεί λόγω της αρετής των Εβραίων. Όχι, διότι σε κάθε περίπτωση απεδείχθησαν σκληροτράχηλοι και απειθείς. Η μεγαλύτερη ανυπακοή τους σύμφωνα με τον Μωυσή ήταν τότε που ενώ εκείνος με πλήρη νηστεία άρτου και ύδατος ελάμβανε τον θείο νόμο, οι Ιουδαίοι στους πρόποδες του όρους ζούσαν εν κραιπάλη και μέθη κατασκευάζοντας μάλιστα χρυσό μοσχάρι για θεό τους. Τότε ο Μωυσής έκανε εκ νέου νηστεία σαράντα ημερών δεόμενος υπέρ του λαού και του αμαρτήσαντος αδερφού του Ααρών.
Στο 11ο κεφ. στιχ. 10,11 ο Θεός δίδει ξεκάθαρα στο λαό να καταλάβει πως χωρίς τη δική Του ευλογία η γη της Επαγγελίας δεν θα καταστεί γι’ αυτούς από μόνη της εύφορη. Μάλιστα συγκριτικά με τη Αίγυπτο υστερεί σε φυσικό πλούτο, διότι η Αίγυπτος ποτίζεται απευθείας από τον Νείλο η δε Παλαιστίνη εξαρτάται απόλυτα από τις φυσικές συνθήκες άρα από την Θεία Πρόνοια.
Στο 13ο κεφ. ο Θεός κάνει λόγο για τους ψευδοπροφήτες. Δεν πρέπει κανείς να ακούει «προφήτη» ο οποίος μεν έκανε θαύμα, αλλά προέτρεψε τον λαό σε λατρεία άλλων θεών. Αυτός ο «προφήτης» πρέπει να λιθοβολείται λέει ο Κύριος. «Του Θεού συγχωρούντος ενεργούσιν οι δαίμονες ίνα δοκιμασθή η αγάπη προς τον Θεόν» λέει ο Απ. Παύλος. Επομένως, η ορθή διδασκαλία ελέγχει την ποιότητα των θαυμάτων. Μιλά ακόμη για τους μυστικούς απατεώνες, για τους προπαγανδιστές της πίστεως, οι οποίοι με ύπουλο και υποκρυπτόμενο πίσω από την «ευλάβεια» τρόπο καπηλεύονται παραπλανώντας την πίστη του λαού. Είναι οι λύκοι που είναι ενδεδυμένοι πρόβατα όπως λέει άλλωστε και ο Χριστός.
Ο Θεός ζητά την πίστη του λαού Του κατά την ώρα της μάχης. Η κατάκτηση της γης της Επαγγελίας επρόκειτο να γίνει με θαυμαστό τρόπο. Οι ισραηλίτες δεν διέθεταν ιππικό όπως όλοι οι υπόλοιποι λαοί παρά μόνο δυνάμεις του πεζικού. Άρα δεν υπήρχε ισοτιμία στον πόλεμο· οι Εβραίοι υστερούσαν και μόνο με τη δύναμη του Θεού μπορούσαν να νικήσουν. Σε αυτόν τον πόλεμο ο Θεός απαγόρευε τη συμμετοχή των δειλών, διότι αυτοί με τη δειλία τους ήταν πιθανό να παρασύρουν και του υπόλοιπους.
Στα κεφ. 21-28 ο Θεός νομοθετεί με βάση την αγάπη, τον σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη, τη μητρότητα, τα δικαιώματα της γυναικών, των ξένων, των φτωχών, των ζώων. Ο ισραηλιτικός λαός έπρεπε να έχει ως λαός εκλεκτός του Θεού φιλάνθρωπα ήθη, να είναι στοργικός, φιλότιμος, ελεήμων, ηθικός, ευλαβής. Ένας λαός τέλειος ενώπιον του Κυρίου.
Στα 28ο-30ο κεφ. ο Μωυσής προειδοποιεί τον λαό πως αν συνεχίσουν όμως να είναι απειθείς προς τον Θεό, οι ευλογίες θα γίνουν κατάρες. Θα φτάσουν σε σημείο τελείας απόγνωσης, έτσι ώστε ο ένας να τρώει τον άλλο από την πείνα και θα διασπαρθούν εις τα πέρατα της οικουμένης. Η προφητεία αυτή εκπληρώθηκε πολλές φορές επί των Κριτών, κατ’ απόλυτο όμως τρόπο θα εκπληρωθεί στην περίπτωση επιστροφής των Ιουδαίων στον Χριστιανισμό.
Εν τέλη ακολουθεί το κύκνειο άσμα του Μωυσέως, δηλαδή η ωδή που συνέγραψε λίγο πριν την κοίμησή του. Στην ωδή αυτή ο Μωυσής προφητικά βλέπει ήδη τους
Εβραίους εγκατεστημένους στη γη της Επαγγελίας, παράλληλα όμως εκθέτει και περιγράφει την ζοφερή τους αχαριστία και τη Θεία δίκη που τους περιμένει με την κατάκτησή τους από ξένους κατακτητές. Στο τέλος όμως ο Θεός ελευθερώνει το λαό Του και στρέφει την οργή Του κατά των εχθρών του λαού τούτου.
Το βιβλίο του Δευτερονομίου κατακλείνεται με το κάλεσμα του Μωυσέως υπό του Θεού στο όρος Ναβαύ της οροσειράς Αβαρίμ. Από το όρος αυτό ο προφήτης ευλόγησε τις 12 φυλές του Ισραήλ και είδε με πνευματική δύναμη τη γη της Επαγγελίας με κάθε λεπτομέρεια. Κατόπιν πέθανε. Ο τάφος του παραμένει μέχρι και τη σήμερον άγνωστος και τούτο για να μη τον λατρέψουν οι ισραηλίτες σαν θεό. Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 4 Σεπτεμβρίου. Οπωσδήποτε το τελευταίο κεφ. γράφηκε από μεταγενέστερο του Μωυσή συγγραφέα, πιθανότατα από τον Ιησού του Ναυή.
Ο Μωυσής υπήρξε ένας άνθρωπος ορόσημο της Π.Δ. Όλοι οι προ αυτού προφήτες είχαν ως αποστολή τους να προλειάνουνε το έδαφος της Π.Δ το οποίο έφερε εις πέρας ο Μωυσής. Όλοι οι μετά αυτού προφήτες είχαν ως σκοπό τους να ενισχύσουν, διατηρήσουν και ανανεώσουν τον λαό βάση της διαθήκης αυτής και να προετοιμάσουν τον ερχομό του Μεσσία.
Ο Μωυσής προτυπώνει τον Χριστό. Οι βίοι και των δύο έχουν πολλά κοινά σημεία: Καί οι δύο μόλις γεννήθηκαν κινδύνεψαν. Ο Μωυσής απ’ τον Φαραώ, ο Ιησούς από τον Ηρώδη. Καί οι δύο έζησαν την παιδική τους ηλικία στην Αίγυπτο. Εξ’ ερήμου και οι δύο ξεκίνησαν την αποστολή τους. Διά νηστείας 40 ημερών ετοιμάζεται ο Μωυσής και λαμβάνει τον νόμο, διά νηστείας 40 ημερών καλείται ο Ιησούς στο δημόσιο έργο Του. Διά των θαυμάτων ο Μωυσής βεβαιώνει την θεία αποστολή του, διά μεγαλυτέρων θαυμάτων ο Ιησούς αποδεικνύει την Θεία αποστολή και Θεότητά Του. Ο Μωυσής πρεσβεύει με αυταπάρνηση υπέρ του λαού του, ο Ιησούς διά της σταυρικής Του θυσίας εθυσιάσθη για την σωτηρία του κόσμου.